پژوهشگران سال‌ها است که در حال بررسی فواید قلبی-عروقی روغن ماهی هستند. اما این مطالعات چه نتایجی داشته‌اند؟
در دهه ۱۹۷۰، دو پژوهشگر دانمارکی به گرینلند سفر کردند تا پارادوکس تغذیه‌ای را بررسی کنند: مردم اینوئیت که رژیم غذایی بسیار چربی داشتند، میزان حملات قلبی کمتری نسبت به سایرین گزارش می‌کردند. این امر برخلاف باور رایج آن زمان بود که مصرف غذاهای چرب مانند گوشت نهنگ، فک و ماهی‌های چرب باعث انسداد سرخرگ‌ها و بیماری‌های قلبی می‌شود.
پژوهشگران دریافتند که اینوئیت‌ها در گرینلند سطح کلسترول و تری‌گلیسرید پایین‌تری نسبت به دانمارکی‌ها داشتند. فرض آن‌ها این بود که دلیل این تفاوت، رژیم غذایی سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳، به ویژه ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) و دکوزاهگزانوئیک اسید (DHA)، بود که در ماهی‌ها و غذاهای مصرفی اینوئیت‌ها یافت می‌شد.
این یافته‌ها پژوهشگران را به مطالعه نقش اسیدهای چرب امگا ۳ در سلامت قلب واداشت، هرچند بررسی‌های بعدی نشان داد نرخ بیماری قلبی در اینوئیت‌ها مشابه نرخ این بیماری در اروپا، ایالات متحده و کانادا است.
امروزه مکمل‌های امگا ۳ از محبوب‌ترین مکمل‌ها به شمار می‌آیند. دکتر جوآن مانسون از دانشکده پزشکی هاروارد بیان می‌کند که برخلاف بسیاری از مکمل‌های دیگر، روغن ماهی به شدت مورد مطالعه قرار گرفته، اما نتایج آن‌ها متناقض بوده است و پژوهشگران و پزشکان همچنان درباره تاثیر آن بر سلامت قلب بحث می‌کنند.
مطالعات همچنین نشان داده‌اند که مصرف روغن ماهی ممکن است با افزایش خطر ابتلا به فیبریلاسیون دهلیزی (نوعی ضربان نامنظم قلب) مرتبط باشد. در ادامه، شواهد موجود در مورد مزایا و خطرات مصرف روغن ماهی بررسی می‌شود.
پژوهشگران پس از مطالعه اینوئیت‌ها، مطالعات بیشتری در سراسر جهان انجام دادند و دریافتند افرادی که حداقل یک بار در هفته ماهی می‌خورند، کمتر از افرادی که به ندرت ماهی می‌خورند، دچار مرگ ناشی از بیماری عروق کرونر قلب می‌شوند.
دکتر داریوش مظفریان از دانشگاه تافتس آمریکا اشاره می‌کند که در آزمایش‌های حیوانی، روغن ماهی به کارکرد مناسب سیگنال‌دهی الکتریکی در سلول‌های قلب کمک می‌کند. دکتر کریستین آلبرت از مرکز پزشکی سیدرز-ساینای نیز بیان می‌کند که پژوهشگران امیدوار بودند مردم بتوانند با مصرف مکمل‌های روغن ماهی از مزایای مشابهی بهره‌مند شوند.
اما بسیاری از کارآزمایی‌های بالینی نشان ندادند که کپسول‌های روغن ماهی مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی یا حوادث قلبی-عروقی مانند حمله قلبی و سکته را کاهش می‌دهند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۸ که نتایج ده کارآزمایی شامل ۷۸ هزار نفر را بررسی کرد، این موضوع را تایید می‌کند.
کارآزمایی‌های دیگری نیز شامل بیش از ۱۵ هزار بزرگسال مبتلا به دیابت نوع دو، بیش از ۲۵ هزار بزرگسال ۵۰ سال به بالا و بیش از ۱۳ هزار فرد در معرض خطر بیماری قلبی-عروقی، نیز شواهدی از فواید مکمل روغن ماهی برای سلامت قلب و عروق پیدا نکردند.
هرچند، یک کارآزمایی در سال ۲۰۱۸ فواید قابل‌توجهی از مقادیر بالای EPA نشان داد، اما به دلیل استفاده از روغن معدنی به‌عنوان دارونما به شدت مورد انتقاد قرار گرفت. دکتر استیون نیسن از کلینیک کلیولند بیان می‌کند که مطالعات مذکور هیچ مزیتی نشان ندادند و دکتر آن ماری ناوار از مرکز پزشکی جنوب غربی دانشگاه تگزاس نیز بر این نظر است.
با این حال، برخی از متخصصان از جمله دکتر مانسون معتقدند که مکمل امگا ۳ همچنان می‌تواند مفید باشد. او اشاره می‌کند که گرچه بیشتر کارآزمایی‌ها فواید این مکمل را در کاهش خطر کلی بیماری قلبی-عروقی نشان نداده‌اند، برخی مطالعات پیشنهاد کرده‌اند که این مکمل‌ها می‌توانند خطر حملات قلبی را کاهش دهند. به‌عنوان مثال، تجزیه‌وتحلیلی از سال ۲۰۲۰ که ۳۲ کارآزمایی را بررسی کرده بود، نشان داد احتمال حوادث کرونری در افرادی که امگا ۳ مصرف می‌کردند، کمتر بود؛ هرچند این شواهد قطعیت پایینی داشتند.
خطر ثابت فیبریلاسیون دهلیزی
علیرغم تمام بحث‌هایی که درباره فواید سلامتی احتمالی روغن ماهی وجود دارد، یک توافق کلی وجود دارد که به نظر می‌رسد این مکمل خطر ابتلا به فیبریلاسیون دهلیزی را افزایش می‌دهد. دکتر آلبرت می‌گوید، اگرچه این وضعیت به سرعت تهدیدکننده زندگی نیست، اما می‌تواند در طول زمان خطر سکته و نارسایی قلبی را افزایش دهد.
دکتر آلبرت و همکارانش در مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۱ نتایج هفت کارآزمایی را بررسی کردند و دریافتند که مصرف امگا ۳ به‌طور متوسط با ۲۵ درصد افزایش خطر ابتلا به فیبریلاسیون دهلیزی همراه است. این خطر در افرادی که مقادیر بیشتری از امگا ۳ را مصرف می‌کردند، بیشتر بود. دکتر آلبرت می‌گوید که علت افزایش خطر فیبریلاسیون دهلیزی توسط روغن ماهی هنوز مشخص نیست، اما اگر کسی در حین مصرف این مکمل دچار این عارضه شد، بهتر است مصرف آن را متوقف کند.
آیا باید روغن ماهی مصرف کنیم؟
برخی متخصصان قلب، مانند دکتر ناوار و دکتر نیسن، معتقدند که شواهد علیه مصرف روغن ماهی زیاد شده است و به بیمارانی که از این مکمل‌ها استفاده می‌کنند، توصیه می‌کنند مصرف آن‌ها را قطع کنند. با این حال، برخی دیگر مانند دکتر منسون و دکتر مظفریان فکر می‌کنند که مصرف مکمل روغن ماهی می‌تواند برای افرادی که زیاد غذای دریایی نمی‌خورند، مفید باشد.
در یک کارآزمایی به سرپرستی دکتر مانسون در سال ۲۰۱۷، به‌نظر می‌رسید که امگا ۳ برای افرادی که کمتر از یک و نیم وعده ماهی در هفته مصرف می‌کنند، مفید باشد، اما برای افرادی که بیش از این میزان ماهی می‌خورند، احتمالاً بی‌فایده است.
با این حال، دکتر مانسون توصیه می‌کند که بهتر است امگا ۳ را از ماهی دریافت کنید و نه از روغن ماهی. مصرف ماهی، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی را تامین می‌کند و نسبت به گوشت قرمز و فرآوری‌شده گزینه‌ی سالم‌تری است.
انجمن قلب آمریکا پیشنهاد می‌کند حداقل دو وعده سه اونسی (۸۵ گرمی) ماهی در هفته مصرف شود. بهترین گزینه‌ها ماهی‌های چرب مانند ماهی خال‌مخالی، سالمون، آنچوی و ساردین هستند.
اگر قصد مصرف روغن ماهی را دارید، به خاطر داشته باشید که صنعت مکمل‌ها از نظارت سختگیرانه‌ای برخوردار نیست و برخی از مکمل‌های روغن ماهی ممکن است حاوی اسیدهای چرب تخریب‌شده یا فاسد باشند که می‌توانند کم‌اثر یا حتی مضر باشند.
ممکن است مقادیر بالای اسیدهای چرب امگا ۳ برای افرادی که سطح تری‌گلیسرید خون بسیار بالایی دارند توصیه شود. سطح بالای تری‌گلیسرید می‌تواند خطر التهاب پانکراس را افزایش دهد و امگا ۳ یکی از روش‌های موثر برای کاهش آن است، اما تنها روش نیست.
نتیجه‌گیری
اگر به دنبال محافظت از قلب خود هستید، تغییرات دیگری در رژیم غذایی و سبک زندگی شما وجود دارد که اثربخشی آن‌ها به خوبی ثابت شده است. دکتر نیسن می‌گوید که برخلاف شواهد مختلف در مورد مکمل‌های روغن ماهی، مزیت‌های آشکاری برای استفاده از رژیم غذایی مدیترانه‌ای وجود دارد که شامل چند وعده ماهی در هفته است و بر مصرف غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات، حبوبات، مغزهای گیاهی و بذرها و روغن زیتون تاکید دارد.
کسانی که انتظار دارند سلامت قلب را از راه مکمل‌های غذایی جادویی به دست آورند، مسیر اشتباهی را می‌روند. سلامت قلب از عادات خوب و سالم ناشی می‌شود.
نکات مهم
- مصرف مکمل روغن ماهی می‌تواند برای افرادی که زیاد غذای دریایی نمی‌خورند، مفید باشد، بنابراین اگر زیاد ماهی مصرف می‌کنید، نیازی به مصرف مکمل‌های روغن ماهی ندارید.
- بهتر است امگا ۳ را از ماهی دریافت کنید، نه از روغن ماهی.
- برخی از مکمل‌های روغن ماهی حاوی اسیدهای چرب فاسد هستند و ممکن است اثر کمتری داشته باشند یا حتی مضر باشند.
- دنبال کردن رژیم غذایی مدیترانه‌ای راه ثابت شده‌تری برای کمک به سلامت قلب است.
