علت علاقه انسان به نوشیدن الکل چیست؟!

آثار باستان‌شناسی نشان می‌دهد که انسان‌ها از حدود ۱۳ هزار سال پیش، یعنی در زمانی که دوران کشاورزی آغاز نشده بود، در حال تهیه و مصرف آبجو بودند.

پیدایش جام‌ها و ظروف حاوی ترکیبات آبجو در مناطقی مانند اسرائیل، اطراف دریای سیاه، و چین نشانگر این است که انسان‌ها همواره به نوشیدنی‌های تخمیری علاقه داشته‌اند. اما سوال اینجاست که علاقه به مصرف نوشیدنی‌های الکلی از کجا نشأت گرفته و دقیقاً چه زمانی شروع شده است؟

ریشه تاریخی تکامل انسان و علاقه او به الکل به میمون‌های مودار بازمی‌گردد. در جنگل‌های استوایی و مرطوب، هنگامی که میوه‌ها رسیده و قند در آنها فراهم می‌آید، رقابت شدیدی برای به دست آوردن این قند ارزشمند شکل می‌گیرد.

بر اساس تحقیقات، ممکن است الکل به عنوان یک جزء رایج در رژیم غذایی نخستی‌سانان باشد. “فرضیه میمون مست” نامیده می‌شود که این ایده توسط رابر دادلی مطرح شد و در حال حاضر شواهد زیادی برای اثبات آن وجود دارد.

می‌دانیم که پستانداران وحشی از میوه‌های تخمیر شده استفاده می‌کنند و حساسیت آن‌ها به بوی اتانول بسیار زیاد است. همچنین، نشان داده شده است که پستانداران میوه‌خوار قادر به تشخیص سمیت الکل نیستند و بین مقدار الکل مصرفی یک گونه و توانایی ژنتیکی آن در متابولیسم الکل ارتباط وجود دارد.

نکته جالب این است که انسان‌ها و میمون‌های بزرگ نسبت به نخستی‌سانان دیگر بهتر با مصرف الکل سازگار هستند و بدن‌شان می‌تواند الکل را بهتر متابولیز کند. اما چرا؟

حدود ۲۴ میلیون سال پیش در عصر طلایی تکامل پستانداران، میمون‌ها در شرق آفریقا ظاهر شدند و بیشتر زمان خود را در جنگل‌های استوایی گذراندند و عمدتاً از میوه‌ها تغذیه می‌کردند. با نزدیک شدن به ۱۷ میلیون سال پیش، حداقل ۱۴ جنس مختلف از میمون‌ها وجود داشتند.

در همین زمان، تغییرات اقلیمی باعث شد که بسیاری از گونه‌های میمون از آفریقا به اوراسیا مهاجرت کنند. برای گونه‌هایی که در آفریقا ماندند، آب و هوا هنوز گرم و مرطوب بود و میوه‌ها در طول سال فراهم بودند؛ اما در اروپا، شرایط سرمایی‌تر بود و زیستگاه آنها به جنگل‌های برگ‌ریز با علفزارهای باز تغییر یافت.

این تغییرات باعث شد تا در زمستان میوه دیگری به دست نیاید و شواهد نشان می‌دهد که میمون‌ها گرسنه ماندند. حدود هشت میلیون سال پیش، هیچگونه میمونی در اروپا باقی نمانده بود؛ برخی منقرض شده بودند و برخی دیگر مهاجرت کرده بودند. آنهایی که به آسیا رفتند نسل اورانگوتان را به وجود آوردند و آنهایی که به آفریقا بازگشتند اجداد گوریل‌ها، شامپانزه‌ها و انسان‌ها محسوب می‌شوند.

میمون‌های بازگشته به آفریقا که به دلایل جغرافیایی و زیست‌محیطی با درخت کمتری سازگار شده بودند، از میوه‌های افتاده روی زمین (که شروع به تخمیر شدن کرده بودند) تغذیه کردند. این همان دوره‌ای است که در آن جهش آنزیمی رخ داده و به همین دلیل است که انسان‌ها همراه با شامپانزه‌ها و گوریل‌ها توانایی متابولیسم بهتر الکل را دارند، اما اورانگوتان‌ها چنین نیستند.

قابلیت متابولیسم بهتر الکل توسط انسان‌ها، از نظر تکاملی به بقای آن‌ها کمک کرده و این امکان را فراهم کرده است که میوه‌های تخمیرشده را که روی زمین می‌افتد، بخورند بدون اینکه به مسمومیت الکلی دچار شوند.

دانشمندان موافقند که این تغییر در متابولیسم از طریق یک جهش در آنزیم معروف به “ای‌دی‌اچ۴” (ADH4) ایجاد شده است. این جهش تقریباً حدود ۱۰ میلیون سال پیش در جد مشترک بین انسان و میمون‌های بزرگ آفریقایی رخ داده و باعث شده تا بدن این گروه از نخستی‌سانان توانایی متابولیز کردن الکل را تا ۴۰ برابر بهتر داشته باشد.

حتی در زمان حاضر، علاقه شامپانزه‌ها به الکل نیز شناخته شده است. در مناطقی مانند گینه، مردم محلی درختان خرما را سوراخ می‌کنند و ظروف پلاستیکی زیر آنها قرار داده تا شیره‌ای حاوی سه درصد الکل که در طول شب از آن خارج می‌شود را جمع آوری کنند. شامپانزه‌ها این تکنیک را یاد گرفته و از نوشیدن شیره با الکل لذت می‌برند.

البته این رفتار نادرست است، زیرا به طور طبیعی شامپانزه‌ها به این شیره دسترسی ندارند، اما نشان‌دهنده می‌شود که نزدیک‌ترین اقوام ما در طبیعت چقدر به نوشیدن الکل تمایل دارند. با توجه به وزن کمتر این شامپانزه‌ها نسبت به انسان، این احتمال وجود دارد که تحت تأثیر الکل حتی با مقدار کمی نیز قرار گیرند.

نخستی‌سانان دیگری نیز مانند میمون پوزه‌دار “آی-آی” وجود دارند که این توانایی خاص برای مصرف الکل را نشان می‌دهند. این میمون‌ها از شهد تخمیرشده خرما که حاوی غلظت بالایی از الکل است، تغذیه می‌کنند، اما هیچ نشانه‌ای از مسمومیت ندارند. تحقیقات نیز نشان می‌دهد که این گونه می‌تواند بین نوشیدنی‌های مختلف با درجات مختلف الکل تمایز قائل شود و نوشیدنی قوی‌تر را ترجیح دهد.

همانطور که در میلیون‌ها سال پیش یک مزیت تکاملی بود، اکنون اینگونه نیست و وجود این توانایی به ضرورت نپیوسته است، همانند شکر. جذابیت زیادی که به شکر احساس می‌شود، در نهایت به یک ضد تبدیل شده و در جوامع امروزی که می‌توانیم غذاهای فراوانی را مصرف کنیم، بیماری‌هایی مانند دیابت و چاقی افزایش یافته است. این ممکن است برای الکل نیز اتفاق بیفتد، زیرا در حال حاضر نوشیدنی‌های با سطح بالای الکل در دسترس هستند.

به گفته برخی دانشمندان، توانایی بیشتر اجداد ما در میلیون‌ها سال پیش برای متابولیسم و مصرف اتانول حاصل از تخمیر میوه‌های تخمیر شده، ممکن است امروزه به نفع نرخ بالای اعتیاد به الکل باشد.