خارش مقعدی: علت‌ها و راه‌های درمان

خارش مقعدی یک مشکل شایع و ناراحت کننده است که می‌تواند بسیار آزاردهنده و گاها خجالت‌آور باشد. مقاومت در برابر میل به خاراندن آن ناحیه دشوار است، اما خاراندن تنها وضعیت را بدتر می‌کند. گاهی پزشکان نمی‌توانند دلیل مشخصی برای این خارش پیدا کنند، اما عوامل مختلفی از جمله مشکلات سلامتی، عادات یا رژیم غذایی می‌توانند نقش داشته باشند. خارش مقعدی در مردان چهار برابر بیشتر از زنان رخ می‌دهد.

این خارش به‌خودی خود یک بیماری نیست، بلکه نشانه‌ای است که معمولاً به مشکلات پوستی، هموروئید، شستشوی زیاد یا ناکافی مقعد، بیماری‌های انگلی یا حتی دیابت و مشکلات تیروئیدی مربوط می‌شود.

درمان و مدیریت خارش مقعدی

اگرچه خارش مقعدی را می‌توان در خانه درمان کرد، اما در صورت مزمن شدن باید به پزشک مراجعه کرد. خاراندن بیش‌ازحد می‌تواند به پوست حساس مقعد آسیب برساند و باعث درد هنگام دفع مزاج شود. درمان به‌موقع و پرهیز از خاراندن، معمولاً منجر به بهبود پوست مقعد می‌شود.

علل خارش مقعدی

علل بروز خارش مقعدی به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند. علل اولیه معمولاً به‌صورت خودبه‌خود بروز می‌کنند، در حالی که علل ثانویه به شرایط زمینه‌ای مربوط می‌شوند. برخی از علل احتمالی عبارتند از:

• بهداشت: شستشوی زیاد یا کم مقعد می‌تواند باعث تحریک آن شود.
• لوازم بهداشتی: استفاده مداوم از صابون‌ها و محصولات دیگر ممکن است به تحریک پوست و ایجاد درماتیت آلرژیک یا تماسی منجر شود.
• بیماری‌های پوستی: درماتیت ایدیوپاتیک، اگزما، اسکارهای کلوئیدی و پسوریازیس می‌توانند باعث خارش مقعد شوند.
• اختلالات مقعدی: شرایطی مانند هموروئید، فیستول مقعدی، شقاق مقعد، پروکتیت و سرطان مقعد می‌توانند خارش ایجاد کنند.
• عفونت‌ها: عفونت‌های مقاربتی، قارچی، باکتریایی و انگلی می‌توانند منجر به خارش شوند.
• شرایط سیستمیک: مشکلاتی مانند کم‌خونی، دیابت، بیماری‌های التهابی روده، کرون، کولیت اولسراتیو، یرقان، لوسمی، لنفوم، بیماری‌های خودایمنی و مشکلات تیروئیدی می‌توانند خارش مقعدی ایجاد کنند.
• بی‌اختیاری مدفوع: تماس طولانی با مدفوع می‌تواند مقعد را تحریک کند.
• غذاها: مصرف لبنیات، الکل، گوجه‌فرنگی، کافئین، فلفل و ادویه زیاد می‌تواند تحریک‌کننده باشد.
• داروها: خارش مقعدی ممکن است از عوارض جانبی برخی داروها مانند شیمی‌درمانی با کلشی‌سین، نئومایسین و کورتیکواستروئیدها باشد.
• شرایط روانشناختی: اضطراب، استرس و افسردگی نیز می‌توانند در بروز خارش مقعدی موثر باشند.

خارش مقعدی در بارداری

در بارداری، خارش مقعدی معمولاً به یبوست مزمن، شقاق یا بواسیر مربوط می‌شود. در این شرایط، مشورت با پزشک متخصص زنان یا گوارش اهمیت زیادی دارد.

تشخیص علت اصلی خارش و سوزش مقعد

پزشک ممکن است بتواند علت خارش مقعد را با پرسش‌هایی درباره علائم، سابقه پزشکی و عادات بهداشتی شما تشخیص دهد. در صورت شک به بیماری انگلی، آزمایش آنالیز مدفوع توصیه می‌شود. همچنین ممکن است معاینه فیزیکی، از جمله معاینه دیجیتال رکتوم، لازم باشد.
اگر علت خارش مقعد مشخص نباشد یا به درمان اولیه پاسخ ندهد، پزشک شما را به متخصص پوست ارجاع می‌دهد تا مشکلاتی مانند درماتیت آتیپیک یا پسوریازیس بررسی شوند. در برخی موارد، علت خارش مقعد ممکن است هرگز شناسایی نشود.

روش‌های درمان خارش مقعد

درمان خارش مقعد به علت آن بستگی دارد. اقدامات خودمراقبتی مانند استفاده از پمادهای ضدخارش (مانند هیدروکورتیزون) یا درمان عفونت‌ها و هموروئید می‌تواند مفید باشد. ابتدا توصیه می‌شود راهکارهای خانگی امتحان شوند و در صورت عدم بهبود، دارودرمانی تحت نظر پزشک صورت گیرد.

درمان خارش مقعد با داروهای گیاهی و روش‌های خانگی

علائم معمولاً طی یک تا سه هفته بهبود می‌یابند، اما موارد شدید به درمان طولانی‌تری نیاز دارند. جلوگیری از خراشیدن ناحیه ملتهب از اهمیت بالایی برخوردار است. این اقدام از نازک و شکننده شدن پوست و تشدید خارش جلوگیری می‌کند. برای موارد شدیدتر، می‌توان از درمان‌های خانگی موثر استفاده کرد. این درمان‌ها به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

درمان با رعایت بهداشت

• شست‌وشوی منظم با آب گرم: ناحیه مقعد را به‌طور منظم و آرام با آب ولرم تمیز کنید. دوش گرفتن بعد از هر بار دفع مزاج نیز مفید است.
• کمپرس سرد: استفاده روزانه از کمپرس سرد به کاهش علائم خارش کمک می‌کند.
• کمپرس گرم: اگر خارش همراه با درد باشد، استفاده از کمپرس گرم مفید است. استفاده از کمپرس‌های گرم و سرد به تشخیص نوع خارش کمک می‌کند.
• استفاده از صابون‌ها و مواد بهداشتی با pH خنثی: جایگزین کردن مواد بهداشتی بدون بو، رنگ و ترکیبات شیمیایی مضر می‌تواند به بهبود خارش کمک کند. مواد بهداشتی باید از نظر اسیدی یا قلیایی خنثی یا ملایم باشند.
• پوشیدن لباس‌ زیر نخی و گشاد: جریان نداشتن هوا در ناحیه مقعد رطوبت ایجاد می‌کند که می‌تواند باعث خارش شود. لباس زیر نخی و گشاد این مشکل را کاهش می‌دهد.

۲. درمان از طریق اصلاح رژیم غذایی

• پرهیز از ادویه‌ها: مصرف ادویه‌ها می‌تواند ناحیه مقعد را هنگام دفع تحریک کرده و باعث خارش شود.
• اجتناب از مواد غذایی حساسیت‌زا: برخی افراد به موادی مانند بادام‌زمینی، گوجه‌فرنگی، و بادمجان حساسیت دارند که می‌تواند باعث التهاب و خارش مقعد شود.
• افزایش مصرف فیبر: مصرف غذاهای پرفیبر مانند سبزیجات و حبوبات به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک کرده و می‌تواند از یبوست و اسهال جلوگیری کند که هر دو می‌توانند موجب خارش مقعد شوند.

۳. درمان از طریق طب سنتی

• سرکه سیب: سرکه سیب به‌عنوان ماده‌ای ضدباکتری و ضدقارچ، می‌تواند با استفاده موضعی در ناحیه مقعد علائم خارش را کاهش دهد. حمام دادن ناحیه با مخلوط یک لیوان آب و دو قاشق غذاخوری سرکه سیب توصیه می‌شود.
• آلوئه‌ورا: ژل آلوئه‌ورا با ایجاد لایه محافظ بر روی پوست، از تحریک ناحیه مقعد جلوگیری کرده و خواص ضدعفونی‌کننده و تسکین‌دهنده دارد.
• بلغور جو: مصرف جو دو سر به دلیل فیبر بالا برای بهبود عملکرد دستگاه گوارش توصیه می‌شود. همچنین، خیساندن جو در آب و استفاده موضعی از آن می‌تواند خارش را کاهش دهد.
• شیرین‌بیان: مصرف روزانه یک لیوان شربت شیرین‌بیان با عسل به بهبود عملکرد روده و کاهش خارش مقعد کمک می‌کند.
• سیر: سیر با خواص ضدعفونی‌کننده و آنتی‌اکسیدانی، می‌تواند خارش مقعد را کاهش دهد. مصرف روزانه چند حبه سیر خام توصیه می‌شود.
• روغن نارگیل: مصرف خوراکی روغن نارگیل به روان‌سازی عملکرد روده‌ها کمک کرده و استفاده موضعی از آن در ناحیه مقعد، رطوبت و خواص کشسانی پوست را حفظ می‌کند و از ایجاد زخم جلوگیری می‌کند.

۴. درمان خارش مقعد با داروها و پمادهای بدون نسخه

• داروها و پمادهای موضعی: انواع اسپری‌ها یا پمادهای بی‌حس‌کننده، کرم‌های نرم‌کننده و پمادهای استروئیدی موضعی با قدرت کم می‌توانند برای مدت کوتاهی استفاده شوند. اما نتیجه ممکن است متغیر باشد و توسط برخی پزشکان توصیه نشود.
• داروهای خوراکی: برخی آنتی‌هیستامین‌های آرام‌بخش و داروهای ضدافسردگی بدون نسخه ممکن است به کاهش خارش مقعد کمک کنند، اما به دلیل عوارض جانبی، استفاده از آن‌ها به‌طور گسترده توصیه نمی‌شود.

درمان دارویی خارش مقعد تحت نظر پزشک

پزشک علاوه بر درمان بیماری‌های زمینه‌ای، ممکن است یکی از پمادها یا کرم‌های زیر را تجویز کند:

• پمادهای تسکین‌دهنده: مانند بیسموت ساب گالات یا اکسید روی که علائم را کاهش می‌دهند.
• کورتیکواستروئیدها: برای کاهش التهاب.
• نرم‌کننده‌ها و کرم‌های پوشش‌دهنده: مانند ژل هیدروکسید آلومینیوم و گلیسیرین که از پوست ناحیه مقعد محافظت می‌کنند.
• کرم‌های هموروئید: مانند هیدروکورتیزون.
  این داروهای موضعی باید روی پوست تمیز و خشک، صبح و شب و پس از هر بار اجابت مزاج استفاده شوند. استفاده از استروئیدهای موضعی باید محدود به ۷ روز باشد تا از بدتر شدن شرایط جلوگیری شود.
  در برخی موارد، پزشک ممکن است آنتی‌هیستامین‌های خوراکی تجویز کند که می‌تواند به کاهش سریع‌تر علائم کمک کند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر خارش مقعد با علائم زیر همراه باشد، نیاز به مراجعه به پزشک متخصص دارید:

• خارش شدید یا مداوم
• خونریزی مقعدی یا نشتی مدفوع
• خروج چرک یا ترشحات عفونی از مقعد
• عدم تاثیرگذاری راهکارهای خانگی