حدود ۱۰ درصد از مردم جهان چپ‌دست هستند؛ نشانه‌ای از تفاوت در عملکرد مغز آنها که علت آن هنوز به طور کامل مشخص نشده است. با این حال، تحقیقات جدید نشان می‌دهد که این ویژگی ممکن است نتیجه ترکیبی از «ژنتیک و عوامل تصادفی» باشد.
قالب راست‌دست یا چپ‌دست بودن انسان، در همان هفته‌های اول بارداری شکل می‌گیرد. بر اساس مطالعه‌ای که در مجله Nature Communications منتشر شده، برخی ژن‌های نادر در افراد چپ‌دست حدود سه برابر بیشتر از افراد راست‌دست وجود دارند.
دانشمندان معتقدند که این یافته می‌تواند بینش جدیدی درباره مکانیسم پشت این پدیده به ما بدهد. کلاید فرانک، مدیر تحقیقات مؤسسه ماکس پلانک در هلند، می‌گوید: «ما می‌دانیم که دو نیمکره مغز در جنین انسان‌های چپ‌دست و راست‌دست به صورت متفاوتی شروع به رشد می‌کنند، اگرچه مکانیسم دقیق آن هنوز مشخص نیست. احتمال دارد که راست‌دست بودن نتیجه پیش‌فرض رشد اولیه مغز باشد که توسط ژنوم کدگذاری شده است.»
اما چه عاملی در جنین افراد چپ‌دست باعث می‌شود که از این پیش‌فرض رشد اولیه پیروی نکنند؟ پاسخ ممکن است در ابزارهای سلولی برای مرتب‌سازی و مسیریابی پروتئین‌ها نهفته باشد. دانشمندان توانستند چندین توالی «دیانای» را شناسایی کنند که تنظیم‌کننده رشته‌های پروتئینی میکروتوبول‌ها هستند و در افراد چپ‌دست رایج‌ترند.
کلاید فرانک می‌گوید: «این گونه‌های ژنتیکی عموماً تأثیرات کوچکی بر ویژگی‌های انسانی دارند، مثل تأثیر بر فعالیت یک ژن در یک بافت معین». به همین دلیل، محققان روی گونه‌های ژنتیکی تمرکز کردند که به جای تنظیم توالی رشته‌های پروتئینی، مستقیماً روی این توالی تأثیر می‌گذارند.
اگرچه این گونه‌های ژنتیکی نادر هستند و تنها ۱ تا ۲ درصد «دیانای» را تشکیل می‌دهند، اما می‌توانند تأثیرات زیادی بر ویژگی‌های انسانی در افراد معدودی که حامل آنها هستند، داشته باشند. پژوهشگران با بررسی ژنوم نزدیک به ۳۵۰ هزار نفر از پایگاه داده‌های بانک اطلاعات پزشکی بریتانیا، توانستند «جهشی» را شناسایی کنند که ۲.۷ برابر بیشتر در افراد چپ‌دست دیده می‌شود و بر ژن TUBB4B تأثیر می‌گذارد.
دانشمندان بر این باورند که عنصر «تصادف» نیز در چپ‌دست شدن نقش دارد. کلاید فرانک می‌گوید: «ما معتقدیم که در اکثر موارد، چپ‌دست شدن به دلیل تغییرات تصادفی در طول رشد مغز جنین روی می‌دهد، بدون تأثیر ژنتیکی یا محیطی خاص. به عنوان مثال، نوسانات تصادفی در غلظت مولکول‌های خاص در طول مراحل کلیدی شکل‌گیری مغز.»
برای مثال، میکروتوبول‌های موجود در شاخک‌های سلولی می‌توانند منشاء حرکات نامتقارن و جریان مایعاتی باشند که به ایجاد یک محور چپ-راست در جنین کمک کنند. این تغییرات تصادفی ممکن است حتی در دوقلوهای همسان ژنتیکی باعث ترجیح دست متفاوتی شود (یکی چپ‌دست و دیگری راست‌دست باشد).
چپ‌دست یا راست‌دست بودن می‌تواند بر دیگر عملکردهای بدن نیز تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، افراد چپ‌دست در میان کسانی که دچار اختلالات روانی خاص هستند، بیشتر یافت می‌شوند. به گفته کلاید فرانک، احتمال چپ‌دست بودن یا «دو دست» بودن در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی دو برابر و در افراد مبتلا به اوتیسم تا سه برابر بیشتر است.
