تومورهای مغزی می‌توانند دو نوع بدخیم یا خوش خیم داشته باشند و افرادی از هر دو گروه، کودکان و بزرگسالان را مبتلا کنند. درمان تومورهای مغزی چندین گزینه را شامل می‌شود.
تومورهای مغزی به عنوان توده‌های سلولی غیرعادی درون یا اطراف مغز تشخیص داده می‌شوند. این تومورها می‌توانند دارای خوشخیمی یا بدخیمی باشند و با سرعت‌ها ویژگی‌های مختلف رشد کنند؛ برخی از آن‌ها به سرعت، درحالی‌که برخی دیگر به صورت کندتر رشد می‌کنند.
تنها حدود یک سوم از تومورهای مغزی به شکل سرطانی هستند، اما بر اساس اندازه‌شان، اگر به اندازه کافی بزرگ شوند تا بر اعصاب، رگ‌های خونی و بافت‌های اطراف فشار آورند، می‌توانند بر عملکرد مغز تأثیر بگذارند.
تومورهای مغزی دو نوع اصلی دارند: تومورهای اولیه (که درون مغز ایجاد می‌شوند) و تومورهای ثانویه یا تومورهای مغزی متاستاتیک (که از سایر قسمت‌های بدن به مغز سرازیر می‌شوند). این متن به بررسی تومورهای اولیه مغز متمرکز است.
علائم و نشانه‌های تومور مغزی ممکن است بسته به محل، اندازه و نوع تومور متغیر باشد. این علائم شامل سردرد صبحگاهی یا شبانه، تشنج، مشکلات در تفکر و صحبت کردن، تغییر شخصیت، فلج یا ضعف در یک طرف بدن، مشکلات تعادل یا سرگیجه، مشکلات بینایی و شنوایی، بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن صورت، تهوع یا استفراغ، گیجی و اختلال موقعیت‌یابی می‌شوند. برخی از افراد ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند یا تومور به اندازه کافی بزرگ نشود تا بافت‌های اطراف را تحت فشار قرار دهد.
انواع تومورهای مغزی بیش از ۱۵۰ نوع مختلف دارد که به دو دسته گلیال (از سلول‌های گلیال مغز) و غیرگلیال (از دیگر ساختارهای مغز)، همچنین خوش خیم (غیرسرطانی) و بدخیم (سرطانی) تقسیم می‌شوند.
انواع تومورهای مغزی که معمولاً خوش خیم هستند، شامل موارد زیر هستند:
کوردوما:
این تومورها به رشد آهسته معمولاً در پایه جمجمه و قسمت پایین ستون فقرات شروع می‌شوند و اغلب خوشخیم هستند.
کرانیوفارنژیوما:
این تومورها معمولاً در بخشی از غده هیپوفیز ظاهر می‌شوند و برداشتن آن‌ها دشوار است زیرا در نزدیکی ساختارهای حیاتی در عمق مغز قرار دارند.
گانگلیوسیتوم، گانگلیوما و گانگلیوماهای آناپلاستیک:
این موارد، تومورهای نادری هستند که در نورون‌ها تشکیل می‌شوند.
گلوموس ژوگولار:
این تومورها معمولاً درست زیر پایه جمجمه و در بالای سیاهرگ گردن قرار دارند و شایع‌ترین شکل تومور گلوموس هستند.
مننژیوما:
این تومورها شایع‌ترین نوع تومورهای مغزی اولیه هستند و معمولاً به‌طور کند ایجاد می‌شوند. آن‌ها در مننژ ایجاد می‌شوند که لایه‌های بافتی است که از مغز و ستون فقرات را محافظت می‌کند. در موارد نادر، مننژیوما ممکن است بدخیم باشد.
تومورهای پینه‌آل:
این تومورهای با رشد آهسته در غده پینه‌آل (غده صنوبری) ایجاد می‌شوند و در اعماق مغز قرار دارند. این تومورها هورمون ملاتونین را ترشح می‌کنند.
آدنوم هیپوفیز:
این تومورها در غده هیپوفیز تشکیل می‌شوند که در پایه مغز قرار دارد و هورمون‌های هیپوفیز را تولید و کنترل می‌کند. آدنوم هیپوفیز معمولاً به‌طور کند رشد می‌کند و ممکن است موجب تولید بیش از اندازه هورمون‌های هیپوفیز شود.
شوانوما:
این تومورها، تومورهای خوشخیم شایع در بزرگسالان هستند و از سلول‌های شوان در سیستم عصبی محیطی یا اعصاب جمجمه‌ای منشا می‌گیرند و به هدایت تکانه‌های عصبی کمک می‌کنند.
انواع تمورهای بدخیم
تقریباً ۷۸ درصد از تومورهای سرطانی اولیه به نام گلیوما هستند، که در سلول‌های گلیال ایجاد می‌شوند و سلول‌های عصبی را احاطه می‌کنند. انواع گلیوما شامل آستروسیتوما، آپاندیموما، گلیوبلاستوما، الیگودندروگلیوما و مدولوبلاستوما می‌شوند.
آستروسیتوما، شایع‌ترین نوع گلیوما است و در سلول‌های گلیال ستاره‌ای به نام آستروسیت ایجاد می‌شود. می‌تواند در بسیاری از قسمت‌های مغز رشد کند. آپاندیموما نیز اغلب در نزدیکی بطن‌های مغز ایجاد می‌شود و از سلول‌های اپاندیم (سلول‌های گلیال شعاعی) منشا می‌گیرد.
گلیوبلاستوما (GBM) یکی از سریع‌ترین تومورهای گلیوماست و در آستروسیت‌ها (سلول‌های گلیال) تشکیل می‌شود. الیگودندروگلیوما از سلول‌های غیرمعمولی که میلین تولید می‌کنند شکل می‌گیرد. مدولوبلاستوما که رشد سریعی دارد، در پایه جمجمه شکل می‌گیرد و شایع‌ترین نوع تومور سرطانی مغز در کودکان است.
گزینه‌های درمانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
جراحی مغز (جمجمه‌بُری یا کرانیوتومی):
از طریق جراحی مغز و اعصاب تومور خارج می‌شود. این جراحی با احتیاط انجام می‌شود تا به حداقل آسیب به نواحی حساس مغز برسد.
پرتودرمانی:
استفاده از اشعه ایکس برای از بین بردن سلول‌های توموری یا کاهش اندازه تومور.
جراحی با امواج رادیویی:
استفاده از پرتوهای گاما یا پروتون برای از بین بردن تومور بدون نیاز به برش باز.
براکی‌تراپی:
استفاده از دانه‌ها، کپسول‌ها یا ایمپلنت‌های رادیواکتیو نزدیک یا درون تومور سرطانی.
شیمی‌درمانی:
استفاده از داروهای ضدسرطان برای از بین بردن سلول‌های سرطانی.
ایمنی‌درمانی:
استفاده از سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سلول‌های سرطانی.
درمان هدفمند:
استفاده از داروهایی که ویژگی‌های خاصی در سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار می‌دهند.
پایش فعال:
بررسی دوره‌ای با آزمایش‌های مختلف در صورت تومورهای کوچک که علائم ندارند.
علاوه بر این، برخی از درمان‌های جانبی نیز ممکن است برای کنترل علائم ناشی از تومورهای مغزی مورد استفاده قرار گیرند، از جمله شانت مغزی و تجویز داروهای خاص.
آیا می‌توان از تومورهای مغزی پیشگیری کرد؟
متأسفانه امکان پیشگیری مستقیم از تومورهای مغزی وجود ندارد. با این حال، اجتناب از عوامل خطرزای محیطی می‌تواند به کاهش احتمال ابتلا به تومورهای مغزی کمک کند. به عنوان مثال، جلوگیری از مصرف سیگار و کاهش مواجهه با تشعشعات خطرناک می‌تواند اقداماتی موثر باشد.
در صورتی که یکی از اعضای خانواده اولیه شما (مانند خواهر، برادر یا والدین) به تومور مغزی مبتلا شده باشد، به پزشک خود اطلاع دهید. پزشک ممکن است توصیه به مشاوره ژنتیک بدهد تا ارتباط احتمالی شما با سندرم‌های ژنتیکی مرتبط با تومورهای مغزی بررسی شود.
پیش‌آگهی تومورهای مغزی چیست؟
پیش‌آگهی برای افراد مبتلا به تومورهای مغزی به شدت متغیر است و به عوامل مختلفی بستگی دارد:
نوع، درجه و محل تومور:
تاثیر بر پیش‌آگهی به وسیله نوع تومور (سرطانی یا غیرسرطانی)، درجه خطر (خوشخیم یا بدخیم) و محل واقعی تومور متفاوت است.
عمل جراحی:
نوع و موفقیت عمل جراحی بر روی حذف تومور نقش مهمی در پیش‌آگهی دارد.
سن و سلامت عمومی:
سن بیمار و وضعیت عمومی او نیز تاثیرگذار است.
بسیاری از افراد مبتلا به تومورهای مغزی، با درمان مناسب، زندگی فعال و راضی دارند. در بعضی موارد، تومورها ممکن است عود کنند و نیاز به درمان‌های مکمل مثل شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی داشته باشد. اگرچه اطلاع از مبتلایان به تومور مغزی می‌تواند ناخوشایند باشد، اکثر تومورهای مغزی سرطانی نیستند و بیشتر آن‌ها خوشخیم هستند.
تومورهای مغزی می‌توانند جدی و خطرناک باشند؛ زیرا جمجمه سفت است و این فضای محدود باعث مشکلاتی مانند حمله مستقیم به بافت‌های سالم مغز، فشار آوردن بر بافت‌های مجاور، افزایش فشار درون جمجمه، تجمع مایعات در مغز و حتی خونریزی در مغز می‌شود. این تومورها می‌توانند از طریق مسدود کردن جریان طبیعی مایع مغزی‌نخاعی نیز به مشکلات اضافه کنند.
علت ایجاد تومور مغزی چیست؟
تومورهای مغزی در اثر آسیب به ژن‌های خاص روی کروموزوم‌های یک سلول شکل می‌گیرند و ناپایداری در عملکرد این ژن‌ها ایجاد می‌شود. دی‌ان‌ای کروموزوم‌ها دستوراتی را به سلول‌ها ارائه می‌دهند که نقش وظیفه‌های مختلف در بدن را تعیین می‌کنند، از جمله زمان تقسیم یا تکثیر سلول‌ها و مرگ آن‌ها. وقتی دی‌ان‌ای سلول‌های مغز دچار تغییرات می‌شود، سلول‌های غیرعادی تولید می‌شوند که سریع‌تر از حالت طبیعی رشد کرده و تکثیر می‌شوند، گاهاً بیش از حد زمانی که باید زنده بمانند. این افزایش جمعیت سلول‌های غیرعادی به فضای مغز حاکم می‌شود.
در برخی موارد، جهش‌های مضر از زمان تولد در سلول‌های مغز فرد وجود دارند. عوامل محیطی مانند تشعشع یا درمان سرطان نیز ممکن است فرد را در برابر ابتلا به تومورهای مغزی حساس‌تر کند. گاهی آسیب محیطی تنها عامل بروز تومورهای مغزی است.
سندرم‌های ژنتیکی نادری نیز وجود دارند که با تومورهای مغزی همراه هستند، از جمله نوروفیبروماتوز نوع یک (ژن NF1)، نوروفیبروماتوز نوع دو (ژن NF2)، سندرم تورکوت (ژن APC)، سندرم گورلین (ژن PTCH)، کمپلکس توبروس اسکلروزیس (ژن‌های TSC1 و TSC2) و سندرم لی فرامنی (ژن TP53).
تشخیص تومور مغزی معمولاً نیازمند همکاری چندین متخصص است و ممکن است فرایند پیچیده‌ای باشد. در برخی موارد، تومور مغزی در هنگام انجام آزمایش‌های تصویربرداری برای بیماری‌های دیگر شناخته می‌شود.
با نشانه‌های تومور مغزی، پزشکان علاوه بر معاینه بالینی، سوالاتی مربوط به علائم، بیماری‌های گذشته و حال، داروهای فعلی، جراحی‌ها و درمان‌های گذشته، و سابقه فامیلی ابتلا به سرطان می‌پرسند. ممکن است معاینه عصبی نیز شامل ارزیابی تعادل و هماهنگی، وضعیت روانی، بینایی و شنوایی، بررسی رفلکس‌ها و دیگر ارزیابی‌های عصبی شود. در صورت تشخیص مشکوک به تومور مغزی، اسکن مغز و معمولاً MRI به عنوان مرحله‌ی بعدی اجرا می‌شوند.
برای تشخیص تومور مغزی از آزمایشات زیر استفاده می‌شود:
MRI مغز یا سی‌تی‌اسکن:
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) بهترین روش برای تشخیص تومورهای مغز است. اگر بیمار ام‌آرآی را انجام ندهد، توموگرافی کامپیوتری (CT) جایگزین مناسبی است. قبل از این آزمایش‌ها، ماده حاجب (ماده کنتراست‌زا) به رگ بیمار تزریق می‌شود تا تومور بهتر دیده شود. این آزمایش‌ها اندازه و موقعیت دقیق تومور را نمایش می‌دهند.
بیوپسی:
در این روش، پزشک نمونه‌برداری از تومور انجام داده و با بررسی آن زیر میکروسکوپ، نوع و خصوصیات سرطانی تومور را تشخیص می‌دهد. اگر دسترسی به تومور مشکل باشد، بیوپسی استریوتاکتیک ممکن است انجام شود که در آن از سوزن برای نمونه‌برداری از بافت تومور استفاده می‌شود.
آزمایش پونکسیون کمری (تپ مایع نخاعی):
در این روش، پزشک از سوزن کوچکی برای برداشتن مایع مغزی‌نخاعی اطراف ستون فقرات استفاده می‌کند. این مایع در آزمایشگاه برای جستجوی سلول‌های سرطان بررسی می‌شود. این روش زمانی استفاده می‌شود که حدس بزنند تومور به لایه‌های بافتی پوشاننده مغز (مننژ) حمله کرده است.
آزمایش‌های تخصصی:
آزمایش‌های خون و مایع مغزی‌نخاعی ممکن است برای بررسی نشانگرهای تومور انجام شود. این نشانگرها مواد خاصی هستند که توسط سلول‌های سرطانی یا بدن به عنوان واکنش به سرطان تولید می‌شوند.
درمان تومورهای مغزی به عوامل متعددی بستگی دارد که شامل موارد زیر می‌شود:
محل، اندازه و نوع تومور:
تومورهای خوشخیم (غیرسرطانی): معمولاً با موفقیت با جراحی برداشته می‌شوند و دوباره رشد نمی‌کنند.
تومورهای سرطانی: درمان‌های مختلفی اعمال می‌شود، از جمله جراحی، پرتودرمانی، شیمی‌درمانی، ایمنی‌درمانی، درمان هدفمند، و پایش فعال.
تعداد تومورها:
بر اساس تعداد تومورها، استراتژی‌های مختلف درمانی انتخاب می‌شود.
سن بیمار:
برخی درمان‌ها برای افراد جوان ممکن است متفاوت از درمان‌های مخصوص افراد مسن باشد.
سلامت عمومی بیمار:
وضعیت عمومی بیمار نقش مهمی در تعیین نوع و شدت درمان دارد.
