آیا برای شما هم پیش آمده است که کلمه‌ای را فراموش کنید و با اینکه نوک زبانتان است اما هرچه فکر می‌کنید آن را به خاطر نیاورید؟ نگران نباشید این پدیده «واژه فراموشی» نام دارد و ممکن است برای همه ما اتفاق افتد.
پروفسور لیز آبرامز استاد زبان‌شناسی و علوم شناختی کالج پومونا در سال ۲۰۱۷ به نیویورک تایم گفت، «هیچ‌کس در هیچ فرهنگ، زبان یا گروه سنی‌ای نیست که این حالت را تجربه نکرده باشد.» حتی این پدیده در میان افراد ناشنوا که با زبان اشاره صحبت می‌کنند هم رخ می‌دهد.
اما اصلا چرا این اتفاق می‌افتد؟ آیا می‌توانیم جلوی این اتفاق را بگیریم؟ آیا با بیشتر شدن این اتفاق باید نگران سلامتی خود باشیم؟
چرا «واژه فراموشی» رخ می‌دهد؟
با وجود دهه‌ها تحقیق، هنوز دقیقاً مشخص نیست که چه چیزی باعث سندرم «واژه فراموشی» می‌شود.
نظریه‌های اولیه در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ بر این دیدگاه استوار بودند که احتمالا مغز ما ابتدا کلمه‌ای اشتباه، اما از نظر واج‌شناختی مشابه را انتخاب می‌کند، برای مثال «آبان» به جای «آبادان»، یا «مهر» به جای «مهره». .اما تا دهه ۱۹۹۰، شواهد چندانی برای این نظریه پیدا نشد و محققان به دنبال پیدا کردن پاسخی برای این اتفاق رفتند.
برخی محققان برای یافتن پاسخ به نظریه‌های تولید گفتار روی آوردند. هرچند این حوزه مملو از نظرات و ایده‌های مختلف است، اما محققان در یک مورد توافق دارند «استفاده از زبان یک فرآیند فوق‌العاده پیچیده است که در بسیاری از نقاط ممکن است خطاهایی رخ دهد.»
آبرامز با استاد روانشناسی دانشگاه فلوریدا، دانیل دیویس، در مقاله‌ای در سال ۲۰۱۶ در مورد این سندرم نوشت: «اگرچه نظریه‌ها متفاوت است، اما عموماً موافق هستند که سخنرانان باید چندین مرحله پردازش را قبل از شروع بیان یک کلمه و نتیجه آن تولید گفتار موفق انجام دهند.»
آبرامز به همراه دانیل دیویس، استاد روانشناسی دانشگاه فلوریدا، در مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۶ درباره‌ی این سندرم منتشر کردند، نوشتند: «اگرچه نظریه‌ها متفاوت‌اند، اما به طور کلی همه آنها روی این موضوع که گویندگان باید چندین مرحله از پردازش را قبل از آغاز بیان یک کلمه و موفقیت در تولید گفتار تکمیل کنند، توافق دارند.»
آنها توضیح دادند: «به طور خاص، گوینده ابتدا مفهوم اصلی که باید بیان شود را انتخاب می‌کند، سپس به فرآیند انتخاب واژگانی پرداخته و یک کلمه‌ی انتزاعی که بهترین بازتاب‌دهنده‌ی معنی مفهوم است و ویژگی‌های نحوی مناسب، مانند دستوری را مشخص می‌کند. پس از انتخاب، کلمه انتزاعی وارد مرحله‌ی رمزگذاری آوایی می‌شود به طوری که کلمه بتواند بیان شود.»
براساس این توضیحات «واژه فراموشی» زمانی رخ می‌دهد که بخش اول فرآیند یعنی انتخاب کلمه انتزاعی مناسب به طور موفقیت‌آمیز کامل شده اما بخش آخر، که در آن کلمه به صدا تبدیل می‌شود، به پایان نرسیده است.
به گفته این محققان، شواهد غیر مستقیم جالبی برای این ایده وجود دارد «این امر کمک می‌کند تا توضیح دهیم چرا گاهی می‌توانیم حس کلی یک کلمه یا جزئیاتی مانند حرف اول کلمه را به یاد بیاوریم، با اینکه خود کلمه را فراموش کرده‌ایم. طبق این نظریه، این نتیجه‌ی ناقص بودن فرآیند رمزگذاری آوایی است.»
با این حال بر اساس تحقیقات جدیدتر، حتی این احساس نزدیک بودن به کلمه، و اینکه کلمه نوک زبانمان است، شاید یک توهم باشد.
آن کلری، استاد روانشناسی شناختی در دانشگاه ایالتی کلرادو، در مقاله‌ای در سال ۲۰۲۳ برای مجله «Psychology Today» نوشت: «مطالعه‌ی ما الگوهای متعددی را نشان داد که به طور جمعی اعتبار دانسته‌های رایج درباره‌ی رابطه بین حالت [نوک زبان بودن] و دسترسی ناقص به کلمه‌ی مورد نظر را زیر سوال می‌برد.»
به عنوان مثال، او توضیح داد، نه تنها افراد بیشتر احتمال دارد که یک جای خالی کامل بکشند تا اینکه ویژگی های جزئی یک کلمه را به خاطر بیاورند، بلکه حتی زمانی که آن ویژگی های جزئی پیدا می شود، “بیشتر اشتباه می کردند تا اینکه درست می گفتند.”
برای مثال، او توضیح داد که مردم در بیشتر موارد کلمه را به یادشان نمی‌آید و حتی زمانی که سعی می‌کنند حروف یا ویژگی‌های دیگر کلمه را به یاد بیاورند «اغلب اشتباه می‌کنند».
کلری گفت: «افراد هنگامی که فکر می‌کردند کلمه نوک زبانشان است، تمایل داشتند که احساس کنند ویژگی‌ای مانند حرف اول را می‌دانند، حتی زمانی که واقعاً نمی‌دانستند.» او افزود: «به عبارت دیگر، آنها احساس می‌کردند که حرف اول کلمه‌ی مورد نظر را می‌دانند حتی اگر نتوانند به درستی آن را به یاد بیاورند. این موضوع اشاره به این این دارد که احتمالا بسیاری از تجربه ذهنی ما درخصوص به یاد داشتن جزئی از کلمه ممکن است توهم باشد.»
آیا می‌توان جلوی «واژه فراموشی» را گرفت؟
هرچند هنوز علت این سندرم مشخص نیست اما الگوهای مشخصی وجود دارد که نشان می‌دهد کدام کلمات بیشتر باعث بروز چنین حالتی می‌شوند و در نتیجه، تکنیک‌های مشخصی وجود دارد که میتواند به مقابله با این پدیده کمک کند.
آبرامز در سال ۲۰۱۷ توضیح داد که دو نوع از کلمات هستند که بیشتر در نوک زبانمان گیر می‌کنند، اسم‌های خاص و کلماتی که کمتر از آنها استفاده می‌کنیم.
بنابراین، تا زمانی که کلمات مربوط به اشیاء روزمره را به‌طور مکرر فراموش نمی‌کنید، نباید خیلی نگران تجربه‌ی حالت‌های گاه‌به‌گاه «واژه فراموشی» باشید. هرچند این حالت‌ها با افزایش سن بیشتر می‌شود، اما به‌طور کلی به‌تنهایی نشانه‌ای از چیزی جدی مانند بیماری آلزایمر یا زوال عقل نیست.
آبرامز توضیح داد که اگر نام «مداد» را فراموش کنید، این نشانه خوبی نیست. اما اگر نتوانید کلماتی مانند قسطنطنیه یا ترمودینامیک را به خاطر بیاورید، این کاملاً طبیعی است.
آبرامز سال ۲۰۱۳ در ویدئویی برای انجمن روانشناسی آمریکا چند تاکتیک برای کمک به یادآوری کلمات را آموزش داده است. او می‌گوید: «افراد معمولا سعی می‌کنند برای پیدا کردن کلمه، حرفی که با آن شروع می‌شود را به یاد بیاورند. به نظر من این هجای اولیه است که واقعاً میتواند کلیدی باشد.»
او در ادامه توضیح داد، اگر فکر می‌کنید حرف اول را می‌دانید، سپس سعی کنید واج بعدی را اضافه کنید مثلا اگر حرف اول «ل» است در ادامه فکر کنید که آیا کلمه با «لا»، «لی» «لو» شروع می‌شود. شما ممکن است با این نوع جستجو کردن کلمه مورد نظر خود را بیابید.
