بسیاری از افراد حس بویایی را کم‌اهمیت‌ترین حس در میان حواس پنجگانه می‌پندارند. با این حال، تحقیقات زیادی نشان داده است که حس بویایی نه‌تنها برای درک بوی گل‌ها و غذاها، بلکه برای به خاطر سپردن آنها نیز ضروری است.
مطالعه‌ای جدید که نتایج آن در مجله علوم اعصاب “Frontiers in Neuroscience” منتشر شده است، نشان داده که تحریک حس بویایی ممکن است حافظه را تقویت کند.
این مطالعه نشان داد که افراد مسنی که در حین خواب به بوی خاصی معرض می‌شوند، بهبود عملکرد حافظه خود را در آزمون‌های حافظه کلامی نشان دادند و همچنین در مسیر مغزی که در شکل‌گیری حافظه نقش دارد، بهتر عمل کردند.
کاهش قدرت بویایی یکی از علائم بیماری‌های عصبی مانند آلزایمر، پارکینسون، اسکیزوفرنی و افسردگی است. تحقیقات نشان داده که آسیب به حس بویایی می‌تواند منجر به اختلال در حافظه شود، که این آسیب می‌تواند ناشی از عواملی مانند افزایش سن، تعرض به سموم، سیگار کشیدن، آسیب به سر، یائسگی یا گرفتگی مزمن بینی باشد.
مایکل لئون، استاد نوروبیولوژی در دانشگاه کالیفرنیا که رهبری این تحقیق را برعهده داشته، توضیح می‌دهد: “با افزایش سن، ارتباط میان حافظه و توانایی بوییدن چیزها تقویت می‌شود. اما در دنیای مدرن، اکثر چیزها دیگر بو ندارند. به همین دلیل، از دست دادن تحریک حس بویایی می‌تواند مغز را در برابر مشکلات مختلف آسیب‌پذیر کند.”
این تحقیق با استفاده از ۴۳ داوطلب سالم در رده‌ی سنی ۶۰ تا ۸۵ ساله انجام شد. نتایج نشان داد که نیمی از این افراد که در مدت چهار ماه، هر شب دو ساعت به هفت بوی مختلف معرض شده بودند، در آزمون‌های حافظه کلامی بهبود ۲۲۶ درصدی داشتند نسبت به افرادی که معرض بوی این مواد نبودند. اسکن مغز نیز تفاوت‌های مشهودی نشان داد.
پزشکان به ارتباط مستقیم بین حس بویایی و حافظه اشاره دارند. آنها توضیح می‌دهند که سیستم حس بویایی در مغز تنها یک یا دو اتصال به مناطق دیگر مغز که با موضوعات شناختی و احساسات مرتبط هستند، دارد. این درحالی است که سیستم‌های حسی دیگر مانند بینایی و شنوایی دارای اتصالات دورتری با مناطق مختلف مغز هستند.
مایکل لئون نیز اظهار داشته است که حس بویایی تنها حسی است که “به مراکز حافظه مغز یک بزرگراه مستقیم دارد” و این امر باعث می‌شود که تأثیر آن بر حافظه به شدت افزایش یابد.
دونالد ویلسون، یک عصب‌شناس از مرکز لانگون هلث در نیویورک، که در این تحقیق مشارکت نداشته، از نتایج این تحقیق شگفت‌زده شده و به نکته‌ای دیگر اشاره می‌کند.
وی اشاره می‌کند که بسیاری افراد در تشخیص دقیق بوها ناکام هستند؛ به عبارت دیگر، آنها می‌توانند بفهمند که یک چیزی بوی خوبی دارد، اما نمی‌توانند دقیقاً بگویند که آیا بوی گل رز است یا عطر دارچین. به همین دلیل، در اکثر تست‌های بویایی از مدل تست چندگزینه‌ای استفاده می‌شود.
او همچنین اهمیت نتایج این تحقیق در مورد ارتباط میان حس بویایی و یادگیری کلامی را تأکید می‌کند و توضیح می‌دهد که مغز می‌تواند در طول خواب اطلاعات جدیدی را یاد نگیرد، اما می‌تواند بوهای ایجاد شده در طول خواب را تشخیص دهد.
بنابراین، استفاده از رایحه‌ها در زمان یادگیری فهرست کلمات و تکرار این کار در شب‌ها می‌تواند حافظه را تقویت کند.
یک تحقیق دیگر نیز به تازگی انجام شده است که نشان می‌دهد قرار دادن افراد مسن مبتلا به زوال عقل در معرض ۴۰ بوی مختلف دو بار در روز می‌تواند حافظه آنها را تقویت کند؛ این نتیجه با استفاده از هیچ دارویی تاکنون به دست نیامده است.
با این حال، پزشکان تأکید می‌کنند که هنوز برای تأیید کامل این نتایج، نیاز به تحقیقات گسترده‌تری با تعداد بیشتری از داوطلبان وجود دارد.
توجه به نتایج تحقیق تیم دکتر لئون از جنبه‌های دیگر نیز اهمیت دارد؛ زیرا در پی همه‌گیری ویروس کرونا، بسیاری از افراد حس بویایی خود را از دست دادند، که این ممکن است نشانه‌ای از آسیب در مناطق مغزی مرتبط با سیستم بویایی باشد.
به همین دلیل، پزشکان معتقدند استفاده از شیوه‌های تحریک حس بویایی که در این تحقیق ارائه شده، ممکن است برای مقابله با برخی از این مشکلات مغزی مفید باشد.
لئون و همکارانش همچنین شرکتی را تأسیس کرده‌اند که دستگاه‌هایی را به فروش می‌رساند که تا ۴۰ رایحه مختلف از جمله بوی گل رز، پرتقال، اکالیپتوس، لیمو، نعناع، رزماری و اسطوخودوس را با دست فشار دادن یک دکمه در شب پخش می‌کنند. هرچند هنوز قیمت نهایی این دستگاه‌ها تعیین نشده است، اما دکتر لئون تأکید می‌کند که قصد دارند محصولی با قیمت مناسب ارائه دهند.
او توصیه می‌کند که برای تحریک حس بویایی، می‌توان از هر نوع فضای عطرآگینی، حتی یک کابینت ادویه استفاده کرد و مهم این است که طیف گسترده‌ای از رایحه‌ها دو بار در روز به طور منظم استشمام شوند.
