آذربایجان‌غربی از نظر وجود مواد معدنی و با داشتن ۴۶۹ معدن فعال یکی از استان های غنی کشور است و هم‌اکنون از ۶۸ نوع ماده معدنی شناسایی شده در کشور ۵۱ نوع در آذربایجان‌غربی در مرحله اکتشاف و بهره‌برداری قرار دارد که شامل انواع سنگ‌های زینتی، طلا، تیتان، باریت، سیلیس و پوکه معدنی است.
اما چیزی که معادن تکاب را از دیگر معادن آذربایجان‌غربی جدا می کند، معادن طلای «زرشوران» و «آق‌دره» در این شهرستان است؛ تنها معدن «زرشوران» با مساحت ۵۹ کیلومترمربع و ۵۰ میلیون تن کانسنگ، برای ۶۰ تا ۱۰۰ سال آینده امکان برداشت دارد.
برای تهیه گزارش از این معدن غنی طلا که یکی از بزرگترین معادن طلای خاورمیانه به حساب می آید، صبح یکی از روزهای آخرین ماه پاییز از مهاباد به سمت تکاب راه افتادم، برای طی مسیر مهاباد به سمت تکاب سه راه وجود دارد، مسیرهای مهاباد- شاهین دژ- تکاب، مهاباد- بوکان – سقز – تکاب و مهاباد- میاندوآب- شاهین‌دژ- تکاب است که من به سبب کوتاهی و آشنایی به مسیر، گزینه نخست را انتخاب کردم.
حدود ساعت هفت صبح در روزی که هوا کمی ابری و بارانی بود، کوله‌پشتی‌ام، دفترچه یادداشت و چند لقمه که از شب قبل آماده کرده بودم، را برداشتم و راهی مسیر شدم.
پس از حدود یک ساعت طی مسیر از جاده برهان (مهاباد – بوکان) به بوکان رسیدم و پس از توقفی کوتاه برای خودن صبحانه مسیر را به سمت شاهین‌دژ ادامه دادم این مسیر هم حدود ۴۵ کیلومتر و جاده‌ای باریک و ناهمواری داشت و کسانی که این مسیر را طی کرده اند، می دانند در ابتدای ورودی شاهین‌دژ رودخانه زیبای زرینه‌رود در این فصل که میزبان پرندگان مهاجر و بومی است چه زیبایی خاصی دارد و ناخودآگاه انسان ناچار به توقف می شود.
ادامه مسیر به سمت تکاب را هم با همان شور و اشتیاق در جوار زرینه رود آغاز کردم و از یک طرف می خواستم در زمان مقرر به تکاب برسم و از طرفی دیگر مناظر زیبایی پاییزی شاهین دژ و روستاهای آن که از ۲ طرف جاده را در آغوش خود گرفته بودند، از سرعت رفتنم می کاست.
گردنه برفگیر مایین بلاغ در مسیر ۸۵ کیلومتری شاهین‌دژ – تکاب نیز با آن همه زیبایی و آراستگی خود، نمایان شده بود و هوا بارانی و گهگاهی بارش برف خفیف، دلهره چگونگی برگشت از این مسیر را بیشتر کرده بود.
سرانجام این مسیر هم با همه زیبایی هایش به پایان رسید و در پنج کیلومتری تکاب راهی فرعی به سمت زنجان جدا می شد که به جاده «دندی» مشهور است و زرشوران هم در همین مسیر قرار دارد.
جاده بسیار کم‌عرض و ناهموار بود و همین امر باعث کاهش سرعت می شد و پس از حدود ۳۵ کیلومتر طی این مسیر از دور در پای کوههای پوشیده از برف این منطقه معدن طلای زرشوران تکاب دیده می شد.
وقتی به عقربه ساعتم نگاه کردم ساعت نزدیک ۱۲ ظهر شده بود و از دل روستای زرشوران خودم را به مجموعه شرکت گسترش معادن و صنایع طلای زرشوران رساندم و برای ورود مقدمات لازم و هماهنگی ها انجام شد.
هر چند قرار بود ابتدای مصاحبه ای با مدیرعامل شرکت گسترش معادن و صنایع طلای زرشوران داشته باشم اما به دلیل تاخیرم که ناشی از طولانی بودن مسیر بود، مصاحبه با تاخیر و به بعد موکول شد و به همراه یکی از کارکنان شرکت به سمت معدن راه افتادیم.
لایه های برداشت کانسنگ طلا در این معدن زیبایی خاصی داشت و برخی نقاط خاک و سنگ رنگ طلایی و در بعضی جاها خاکستری و در دیگر مناطق تیره تر بود و چندین بیل مکانیکی با پاکت های بزرگ خاک و سنگ را در قسمت بار خودروهای کمپرسی معدن می ریختند.
تصور من این بود که هر چه خاک رنگ روشنی داشته باشد، طلای آن بیشتر است اما در آنجا متوجه شدم که خاکسنگ های تیره‌تر عیار طلای بیشتری دارند و خاک زرد رنگ عیار کمتر و تنها به منظور دستیابی به خاک تیره برداشت می شود.
خاک‌ها پس از برداشت بر اساس میزان عیار در چند منطقه انباشت می شد و این بخش معدن همه جا همین مساله تکرار می شد؛ مساحت معدن ۵۹ کیلومتر مربع و حجم کانسنگ آن۵۰ میلیون تُن برآورد شده بود که پیش‌بینی می‌شد این معدن برای ۱۰۰ سال آینده کانسنگ داشته باشد.
کارخانه فراوری طلای زرشوران تکاب
در پایین دست معدن کارخانه طلا قرار داشت که آن هم در زمینی به مساحت ۱۵۰ هکتار احداث شده بود که در ابتدا خاکسنگ وارد آسیاب بزرگی می شد و سپس فرآیند استحصال طلا شروع و خاک و سنگ معدن از طریق چرخ به چندین سوله بزرگ حرکت پیدا می کند.
در تمامی این بخش ها نیروهای کار فقط به عنوان تکنسین بر فعالیت و کار دستگاه ها نظارت می کنند و در مواقع لزوم دستگاه ها را خاموش یا روشن می کنند.
صدای به حرکت در آمدن آسیاب‌های بزرگ که زنجیرچرخ به هم متصل می شوند، به قدری زیاد و سهمگین است که گویی صدای آن از دل زمین بیرون می آید و زیرپای آدم به لرزه در می آید.
سرانجام خمیر تهیه شده به بخشی از مخازن می رسد که به آن اتاق طلا گفته می شود و ورود به این بخش برای افراد غیره، ممنوع است و امکان حضور در این بخش و عکاسی از آن برایم میسر نشد.
توسعه معدن و کارخانه طلایی زرشوران
سرپرست عامل شرکت گسترش معادن و صنایع طلای زرشوران تکاب گفت: ۲۵ هزار میلیارد ریال اعتبار برای اجرای فاز توسعه این مجموعه صنعتی معدنی پیش‌بینی شده است.
محمد پروین اظهار کرد: فاز توسعه این مجموعه معادن و صنایع طلای زرشوران به زودی وارد مرحله اجرایی می‌شود و برای آن در مجموع ۲۵ هزار میلیارد ریال اعتبار پیش‌بینی شده است.
وی با اشاره به اینکه هم اکنون در این مجموعه یک هزار و ۲۰۰ نفر در سه شیفت کاری مشغول فعالیت هستند، اضافه کرد: با اجرای فاز توسعه معدن طلای زرشوران برای ۵۰۰ نفر دیگر به صورت مستقیم شغل ایجاد می شود و اشتغال غیرمستقیم این مجموعه به بیش از هفت هزار نفر افزایش پیدا می کند.
سرپرست شرکت گسترش معادن و صنایع طلای زرشوران تکاب گفت: اجرایی شدن فاز توسعه این مجموعه می تواند تحول خوبی در بخش تولید طلا در کشور شود و شاهد تحول اقتصادی در این منطقه نیز باشیم.
وی افزود: فاز دوم توسعه زرشوران علاوه بر ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم در این مجموعه، تولید شمش طلا را به ۲ برابر میزان فعلی افزایش خواهد داد.
پروین گفت: طلای تولید شده این مجموعه به عنوان درآمدی پایدار جذب اقتصاد کشور می شود و پس از اخذ مالیات و سهم خزانه، ۱۵ درصد از حقوق دولتی این مجموعه برای رفع محرومیت ها و کارهای عام المنفعه در این منطقه هزینه می شود.
سرپرست شرکت گسترش معادن و صنایع طلای زرشوران تکاب گفت: تمامی فعالیت های معدنی و صنایع استحصال طلا در این مجموعه منطبق بر استانداردهای سازمان محیط زیست و نهادهای مرتبط است.
محمد پروین اظهار کرد: یکی از موضوعات مهم در زمینه صنعت طلاسازی استفاده از عناصر مختلف در طی فرآینده استحصال طلا و مواد اولیه این فلز است که می تواند محیط پیرامونی را آلوده کند.
وی اضافه کرد: در طی فرآینده طلاسازی از عناصری مانند سیانور استفاده می شود و خود این محصول معدنی برداشت شده نیز حاوی مقداری آرسنیک است که باید از ورود این عناصر به زمین های پیرامون جلوگیری شود و محیط زیست را تحت تاثیر خود قرار ندهد.
سرپرست شرکت گسترش معادن و صنایع طلای زرشوران تکاب گفت: سازمان محیط زیست و دستگاه های مرتبط این مجموعه را به صورت مستمر مورد پایش قرار می دهند و گواهینامه‌های رعایت این استانداردها اخذ شده است.
وی یادآور شد: ما این اطمینان را حاصل می کنیم که با تدابیر جدید و قوی تر از گذشته، استانداردهای لازم در این زمینه را در این مجموعه عظیم صنعتی – معدنی رعایت کنیم و این مجموعه آسیبی به زمین های پیرامون خود وارد نکند.
۱۵ درصد از حقوق دولتی معدن طلای زرشوران برای رفع محرومیت‌های این منطقه هزینه می‌شود
سرپرست شرکت گسترش معادن و صنایع طلای زرشوران تکاب گفت: طلای تولید شده این مجموعه به عنوان درآمدی پایدار جذب اقتصاد کشور می شود و پس از اخذ مالیات و سهم خزانه، ۱۵ درصد از حقوق دولتی این مجموعه برای رفع محرومیت ها و کارهای عام المنفعه در این منطقه هزینه می شود.
پروین اضافه کرد: این مقدار از حقوق دولتی معدن طلای زرشوران که به نوعی مطالبه مردم این منطقه است، نیز با توجه به نیازهای این منطقه در زمینه های ایجاد اشتغال، بخش های بهداشت و درمان و توسعه زیرساختها هزینه می شود.
بخش های جدید معدن و کارخانه طلای زرشوران تکاب
کارخانه طلای زرشوران تکاب در آبان ماه ۱۳۹۳ افتتاح شد که از نظر میزان تولید به عنوان بزرگترین معدن طلای کشور محسوب می شود و پروانه اکتشاف معدن طلای زرشوران بالغ بر ۵۰ میلیون تن کانسنگ ثبت شده است.
این مجموعه در طول ۹ سال گذشته علاوه بر تولید سالانه بیش از یک تُن شمش طلا، بر توسعه و احداث بخش های دیگری از جمله سد باطله، سایت پسماند و اتاق نقره که از جمله بخش های جانبی و ضروری این مجموعه بودند، اضافه کرده است.
سد باطله زرشوران به عنوان بزرگ ترین طرح زیست محیطی معادن کشور
سد باطله زرشوران، به عنوان بزرگ ترین طرح زیست محیطی معادن کشور، با تکیه بر تجربیات جهانی و شرایط محیط زیستی منطقه، این پروژه عظیم با چهار هدف ارتقای شاخص های زیست محیطی، ذخیره و بازگردانی پساب و آب های سطحی کارخانه، ساماندهی محل تجمیع باطله و امکان فرآوری و استحصال عناصر با ارزش موجود در آن از جمله طلا، نقره و سایر عناصر در آینده، بنا شده است.
عملیات ساخت طرح سد باطله طلای زرشوران، با اعتباری نزدیک به یک هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال، از سال ۱۳۹۸ با نظارت سازمان محیط زیست آذربایجان غربی آغاز و پس از سه سال تلاش متخصصان ایرانی، با بالاترین سطح استانداردهای روز دنیا، در دی ماه ۱۴۰۱ آماده بهره برداری شد.
مشخصات فنی سد باطله زرشوران
این سد با ارتفاع ۲۵ متر، ۲۶۵ متر طول تاج، ۵۵۰ هزار متر مکعب عملیات خاکی، ۲ برج آبگیر به ارتفاع ۱۰ متر و ایستگاه پمپاژ با توان روزانه چهار هزار و ۸۰۰ مترمکعب دارد و در زمینی به مساحت ۵۰ هکتار بنا شده است.
سد فوق با خط انتقالی به طول یک هزار و ۳۱۰ متر و سطح ایزولاسیونی به مساحت ۵۰ هکتار؛ ظرفیت دپوی باطله و فرآوری پساب معدنی را به ۲۰ میلیون مترمکعب و فراتر از آن می رساند.
سایت پسماند کارخانه طلا زرشوران
سایت پسماند کارخانه طلا زرشوران که برای آن ۱۸۱ میلیارد ریال هزینه شده است در زمینی به مساحت هزار و ۲۰۰ مترمربع به منظور مدیریت و پایش پسماند کارخانه طلا زرشوران و با هدف ایجاد و حفظ انسجام و یکپارچگی در نظام مدیریت بهداشت، ایمنی، حفظ محیط زیست، مدیریت پسماند مواد و ضایعات آن، احداث شده است.
سایت پایش پسماند کارخانه طلای زرشوران شامل محوطه های مجزا جهت پسماندهای پلاستیکی، آهن آلات و چوب است که برای احداث سوله ۱۵۰ تنی آن ۳۵هزار مترمکعب خاکبرداری، ۱۴۴ متر دیوارچینی به ارتفاع ۲.۲ متر انجام شده است.
اتاق نقره
اتاق نقره از طرح های توسعه اتاق طلای مجتمع زرشوران است که در زمینی به مساحت ۱۰۰ مترمربع احداث و تکمیل و برای بهره برداری از آن ۱۰۰ میلیارد ریال هزینه شده است.
با افتتاح اتاق نقره، زیرساخت لازم برای ذوب و استحصال نقره در کارخانه طلای زرشوران فراهم و تولید شمش نقره به قابلیت های این مجتمع معدنی و صنعتی اضافه شد که این طرح در مدت پنج ماه با دانش فنی بومی احداث شده است.
شمش نقره از تولیدها و محصولات جانبی شرکت گسترش معادن و صنایع معدنی طلای زرشوران به شمار می رود.
معدن طلای زرشوران به عنوان بزرگترین معدن طلای ایران در ۳۵ کیلومتری شهر تکاب و در نزدیکی روستایی به همین نام واقع شده است اما در کنار وجود این منابع معدنی غنی طلا، تکاب یکی از فقیرترین شهرهای شهرهای آذربایجان‌غربی بویژه در زمینه زیرساخت ها است.
بسیاری از مخاطبان با این تصور که تکاب بیشترین طلای ایران و مجموعه تاریخی تخت سلیمان را در دامن خود دارد، آن را شهری توسعه یافته می پندارند اما در واقع این شهرستان در بسیاری از شاخص های توسعه ای از میانگین استانی و کشوری پایین تر است.
جا دارد که مسوولان و متولیان امر بخشی از درامدهای حاصل از معادن طلا و سایر معادن غنی تکاب و در کنار آن درآمدهای ناشی از گردشگری را برای توسعه زیرساخت های این منطقه بویژه در زمینه احداث راه دسترسی هزینه کنند.
تکاب در جنوب آذربایجان‌غربی واقع شده است.
منبع: همشهری آنلاین
