انتشار اخبار مربوط به دخالت برخی از کشورهای همسایه در تغییرات اقلیمی و کم‌بارشی ایران در بعضی رسانه‌ها و فضای مجازی جنجال زیادی به‌پا کرده است. برخی از شایعات جنگ‌های اقلیمی را مطرح و عنوان کردند که ترکیه اجازه ورود ابرهای بارشی به ایران را نمی‌دهد. بحث پربارشی کشور ترکیه و ضعیف‌شدن سامانه‌های بارشی پس از ورود به ایران به‌جایی رسید که حتی موضوع عجیب ابردزدی را هم به ادبیات محیط‌زیستی وارد کرد.
حالا داریوش گل‌علیزاده، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست درگفت‌وگو با همشهری آنلاین از بررسی تأثیر بارورسازی ابرها در ترکیه بر کاهش بارندگی در ایران خبر داده و می‌گوید: «پاسخ به ابهامات و شبهاتی که در این زمینه وجود دارد، نیازمند مستندات و داده‌های علمی است. بر همین اساس، سمیناری با حضور کارشناسان و متخصصان این حوزه برگزار کردیم و سه‌شنبه هفته آینده نیز نشست دیگری در این زمینه برگزار خواهیم کرد. اما هنوز داده‌های علمی و مستندات علمی برای تأیید یا رد این موضوع در دست نیست و بعد از بررسی‌های علمی، نتیجه را اعلام خواهیم کرد.»
همشهری آنلاین اما سراغ کارشناسان و مسئولان سازمان هواشناسی رفته است تا مشخص شود آیا آنطور که مطرح می‌شود ابردزدی ترکیه از ایران امکان دارد یا آنکه ترکیه در صورت بارورسازی ابرها چه اندازه در خشکسالی زمستانی ایران تأثیرگذار است؟
از بارورسازی ابرها در ترکیه خبر ندارم
رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا در این باره به همشهری آنلاین گفت:« الگوی جوی ترکیه با ایران متفاوت است. میانگین بارش ترکیه سالانه بیش از ۵۰۰میلی‌متر و در کشور ما ۲۳۰میلی‌متر است که نشان می‌دهد ۲کشور، ۲اقلیم متفاوت دارند. ضمن اینکه در بررسی میانگین بارش‌های ۵۰ساله اخیر ۲کشور، تغییر قابل‌توجه و محسوسی در بارشها دیده نشده است.»
صادق ضیائیان افزود:«ترکیه بیش از ۲برابر ایران میانگین بارندگی سالانه دارد. البته که بارورسازی ابرها در بسیاری از کشورها انجام می‌شود. اما از این موضوع که آیا ترکیه در چند سال اخیر در حال بارورسازی ابرها بوده یا خیر؟ اطلاعی ندارم؛ با این حال معتقدم، این کشور نیاز به بارورسازی ابر ندارد. ضمن اینکه اگر ترکیه از این روش علمی استفاده کند، در یک محدوده کوچک تأثیرگذار است. در نتیجه اینکه تأثیر بارورسازی ابرها در ترکیه بر بارش‌های ایران و منطقه محال است.»
بارورسازی چقدر بر بارشها موثر است؟
یک دکترای آب و هواشناسی هم با بیان اینکه بارورسازی ابرها در هر کجای دنیا که انجام شد، به‌صورت مقطعی و در محدوده جغرافیایی بسیارکم بوده است، به همشهری آنلاین گفت:«مطالعات نشان می‌دهد اگر بارورسازی ابر در یک محدوده موفقیت‌آمیز باشد که البته در بسیاری موارد موفقیت‌آمیز نیست، تا ۱۰درصد می‌تواند بارش را افزایش دهد. به‌صورت نظری یک جبهه هوا با میزان مشخص رطوبت، با بارورسازی ابرها رطوبتش کاهش می‌یابد و ممکن است به منطقه دیگر نرسد. اما این موضوع به لحاظ عملی کاملا متفاوت است. جبهه هوا بدون ارتباط با هوای محیط اطراف خود نیست. بنابراین به لحاظ نظری اگرچه بارورسازی ابر در یک منطقه می‌تواند باعث کاهش رطوبت جبهه هوا در منطقه دیگر باشد، اما یک بسته هوا در عبور از منطقه‌ای به منطقه دیگر، می‌تواند با عبور از یک دریاچه، رطوبت بیشتری جذب کند و در ادامه راه در یک منطقه خشک، رطوبت خود را از دست بدهد. »
نیما فریدمجتهدی اضافه کرد:«برای مثال جبهه هوایی که از منطقه اسکاندیناوی به سمت ایران حرکت می‌کند، می‌تواند روی دریای سیاه رطوبت جذب کند و در قفقاز ببارد و در ادامه خشک‌تر شود؛ اما در ادامه راه با عبور از روی دریاچه‌خزر رطوبت جذب می‌کند و بار دیگر در منطقه‌ای مثل شمال ایران، بارش دارد. در نتیجه چون به لحاظ نظری امکان ندارد که شرایط رطوبتی و آب و هوایی همه محیط‌ها الزاما یکسان باشند، بارورسازی ابرها بیشتر در فضای آزمایشگاهی و در منطقه‌ای بسیار محدود و با ۱۰درصد تأثیر بر افزایش بارش همان محدوده امکان‌پذیر است.»
بارورسازی ابرها راهکار فرار از خشکسالی نیست
سحر تاجبخش، رئیس سازمان هواشناسی امابا اشاره به اینگه بارورسازی ابرها یک موضوع علمی است که در برخی کشورهای دنیا نیز انجام می شود، گفت:«در ایران نیز سازمانی در وزارت نیرو مدت‌هاست روی این موضوع کار می‌کند. سازمان جهانی هواشناسی تاکنون برای این کار توصیه‌ای ارائه نداده است. ممکن است بارورسازی ابرها سبب افزایش ۱۰درصدی راندمان بارش شود اما بارورسازی ابر راهکار عملی و موفقی برای مقابله با خشکسالی‌ها، رفع کم‌بارشی، حل مشکل کم‌آبی یک منطقه و خشک شدن دریاچه‌ها و رودخانه‌ها در مناطقی مثل ایران نیست و در هیچ‌جای جهان از این روش برای اهداف فوق استفاده نمی‌شود. با توجه به کم‌بارشی‌های پیاپی کشور در کنار همه راهکارهای موجود برای بهبود شرایط، توصیه ما مدیریت منابع آب، صرفه‌جویی در همه بخش‌ها و برنامه‌ریزی برای تاب‌آوری با انواع سناریوهای بارشی است.»
تاریخچه بارورسازی ابرها در ترکیه
براساس بررسی‌های انجام‌شده در سازمان هواشناسی ایران، کشور ترکیه طی سال‌های ۱۹۹۱تا۱۹۹۵ با کمک سازمان جهانی هواشناسی، بارورسازی ابرها را با هدف افزایش بارش انجام داد. عملیات بارورسازی ابرها اما حداکثر می‌تواند ۱۰ تا ۱۵درصد از آب قابل بارش موجود در جبهه هوایی را تبدیل به بارش کند. این امر بدان معناست که بارورسازی ابرها تنها یک تا ۱.۵درصد رطوبت قابل تبدیل به بارش ابر را فعال می‌کند که این مقدار افزایش بارش در بالادست، هیچ‌گاه نمی‌تواند در پایین‌دست اثر معنادار داشته باشد. اگرچه بارورسازی ابرها در ۲۰سال گذشته در کشور ترکیه و در محدوده حوضه آبریز دریاچه وان صورت گرفته است که به‌گفته برخی مجریان این طرح تنها ۱۰درصد افزایش بارندگی ایجاد کرده است اما با توجه به هزینه‌های طرح و عدم‌تحقق اهداف مورد نظر، ترکیه در سال‌های اخیر هیچ فعالیتی در زمینه بارورسازی ابرها انجام نداده است. از سوی دیگر، ناهنجاری هواشناسی بین مناطق غربی کشور با شرق ترکیه مشاهده نمی‌شود. بنابراین عملیات بارورسازی ابرها توسط کشور ترکیه تأثیر چشمگیری بر بارش‌های جوی و منابع آب ایران نداشته است. ضمن آنکه بارورسازی ابرها از سوی ترکیه در مواقعی بر ابرهای عبوری از مسیر ایران تأثیر بارشی داشته است.
پیشینه بارورسازی ابرها در ایران
سال۱۳۵۳ طرح بارورسازی ابرها در ایران توسط وزارت نیرو و به‌مدت ۴سال با هدف افزایش ذخیره آبی سدهای لتیان و کرج و البته با بهره‌گیری از امکانات اجرایی یک شرکت کانادایی انجام شد. ۳۰دستگاه ژنراتور زمینی و تصعیدی دور نقره با یک فروند هواپیما، بارورسازی ابرها را انجام دادند. در گزارش وزارت نیرو آمده است، میزان متوسط افزایش بارندگی در این طرح ۱۸.۵درصد بود. در سال۶۷ نیز تجهیزات به‌جامانده از طرح به یزد منتقل شد و طی سال‌های ۶۷ و ۷۵ به‌صورت پراکنده با استفاده از ژنراتورهای زمینی در ارتفاعات شیرکوه، طرح بارورسازی ابرها به اجرا درآمد.
بارورسازی ابرها در چه شرایطی نتیجه می‌دهد؟
بارورسازی ابرها وقتی معنادار است که ابرهای موجود مستعد بارش باشند. البته بیان میزان افزایش بارش تحت‌تأثیر عملیات بارورسازی دشوار است و اینکار باید با روش‌های استاندارد جهانی انجام شود. همچنین مناطقی برای عملیات بارورسازی ابر مناسب هستند که از حداقل بارش میانگین سالانه حدود ۳۰۰میلی‌متر برخوردار باشند تا هزینه‌های مربوط به نیروی انسانی، تجهیزات، هواپیما، هسته‌های میعان و… را کاهش دهد.
منبع: همشهری آنلاین
