کمیته‌های نوبل با شروع ماه اکتبر در استکلهم و اسلو تشکیل می‌شوند تا برندگان سالانه را تعیین کنند.
در درجه اول، طبق معمول، جایزه نوبل در رشته‌های پزشکی و فیزیولوژی تعیین می‌شود. در روز دوشنبه پنلی از داوران موسسه کارولینسکا در پایتخت سوئد گرد هم جمع می‌شوند و برندگان این حوزه را انتخاب می‌کنند. برندگان فیزیک، شیمی، ادبیات، صلح و اقتصاد نیز در ادامه تعیین می‌شوند و هر روز یک برنده تا نهم اکتبر اعلام می‌شود.
اما چقدر درباره جایزه نوبل می‌دانید؟ در این مقاله با ما همراه باشید تا چند نکته درباره جوایز نوبل را با شما در میان بگذاریم:
عقیده‌ای که از دینامیت پرقدرت‌تر است
جوایز نوبل را آلفرد نوبل، یک تاجر و شیمیدان اهل سوئد، در قرن نوزدهم بنیان گذاشت. او بیش از 300 امتیاز اختراع داشت اما قبل از بنیان‌گذاشتن جایزه نوبل، به واسطه یکی از اختراعاتش یعنی، دینامیت، معروف شد. او نیتروگلیسیرین را با ترکیبی تلفیق کرد و ماده منفجره پایدارتری ساخت.
دینامیت خیلی زود در صنعت ساخت‌وساز و معدن و البته در صنعت اسلحه‌سازی مورد استفاده قرار گرفت. دینامیت نوبل را ثروتمند کرد اما باعث شد که او به میراثی که از خود به جای می‌گذارد نیز فکر کند. او در سال‌های منتهی به مرگش تصمیم گرفت از ثروت هنگفتی که به دست آورده بود برای بنیان گذاشتن یک جایزه سالانه استفاده کند و به کسانی که در طی سال قبل کاری بزرگ به نفع بشریت انجام داده‌اند، جایزه بدهد.
نخستین جایزه نوبل در سال 1901، 5سال بعد از مرگ نوبل، اهدا شد. در سال 1968، ششمین جایزه نوبل، توسط بانک مرکزی سوئد در زمینه اقتصاد ایجاد شد. اگرچه معتقدان به اصول نوبل معتقدند که جایزه نوبل به اقتصاد تعلق نمی‌گیرد، اما جایزه اقتصاد همیشه به همراه سایر حوزه‌ها به برندگان اهدا شده است.
صلح در نروژ
نوبل، به دلایلی که هنوز به درستی مشخص نیست، تصمیم گرفت که جایزه صلح در نروژ و سایر جوایز در سوئد اهدا شود. مورخان نوبل می‌گویند احتمالا تاریخ نظامی‌گری سوئد یکی از عوامل اثرگذار در این تصمیم‌گیری بوده است.
سوئد و نروژ در طی زندگی نوبل در یک اتحادیه که نروژ بعد از حمله نظامی سوئد به این کشور در سال 1814 با بی‌میلی به عضویت آن درآمده بود، عضویت داشتند. احتمالا نوبل فکر می‌کرد برگذاری جایزه صلح نوبل در نروژ به «دوستی در میان این دو کشور» کمک خواهد کرد.
تا همین امروز جایزه صلح نوبل به طور کامل به نروژی‌ها سپرده شده و برندگان توسط کمیته‌ای جداگانه در این کشور انتخاب می‌شوند. صلح نوبل مراسم خاص خودش را دارد که در روز 10دسامبر در سالگرد مرگ نوبل برگزار می‌شود.
سیاست چه نقشی در جوایز ایفا می‌کند؟
جایزه نوبل هاله‌ای فراسیاسی دارد و به نظر می‌رسد که صرفا بروی فواید بشری متمرکز است. اما جوایز، به خصوص جوایز صلح و ادبیات، گاهی به سیاسی‌بودن متهم می‌شوند.
منتقدان این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا برندگان صرفا به دلیل آثار و کارهای‌شان انتخاب شده‌اند یا ترجیحات سیاسی داوران در انتخاب آن‌ها نقش داشته است.
این انتقادها در زمانی که جوایز به افراد عالی‌رتبه اهدا می‌شود شدیدتر هم می‌شود. مثلا اهدا جایزه صلح به باراک اوباما در سال 2009 و درحالیکه کم‌تر از یکسال از دوران ریاست‌جمهوری او بر آمریکا می‌گذشت، انتقادهایی را به همراه داشت.
کمیته صلح نوبل در نروژ یک نهاد کاملا مستقل است که اصرار دارد مأموریت آن کمک به تحقق وصیت‌نامه آلفرد نوبل است. اما همیشه پیوندهایی بین این کمیته و نظام سیاسی نروژ قابل مشاهده بوده است. 5عضو این کمیته توسط پارلمان نروژ انتخاب می‌شوند، بنابراین ترکیب این پنل بازتاب‌دهنده تعادل قدرت در قوه مقننه است.
برای آنکه شائبه دخالت سیاست نروژ در تعیین اعضای کمیته صلح از بین برود، اعضای دولت یا پارلمان نروژ که در حال حاضر در رأس کار هستند، در کمیته دخالتی ندارند. اما پنل همیشه تردید کشورهای خارجی را برانگیخته است. وقتی در سال 2010 یکی از مخالفان دولت چین به نام لیو شیائوبو جایزه صلح را برد، پکن با قطع روابط تجاری با نروژ پاسخ داد. چندین سال طول کشید تا روابط نروژ-چین دوباره از سر گرفته شود.
طلا و افتخار
یکی از دلایل شهرت جایزه نوبل مقادیر زیادی پول است که در آن ردوبدل می‌شود. بنیاد نوبل، که جایزه‌ها را اداره می‌کند، پول جایزه را امسال 10درصد افزایش داد و رقم آن را به 1میلیون دلار رساند. علاوه بر این مقدار پول، برندگان یک مدال طلای 18قیراطی و دیپلم نیز در مراسم دریافت می‌کنند.
کسانی که نوبل را رد کردند
اغلب برندگان از اینکه به جمع دارندگان نوبل، از جمله آلبرت اینشتین و مادر ترزا، افزوده می‌شوند به خود می‌بالند. اما دو نفر از برندگان نوبل این جایزه را قبول نکردند: نویسنده فرانسوی، ژان-پل سارتر که نوبل ادبیات را در سال 1964 رد کرد و سیاستمدار ویتنامی، لِه دوک تو، که جایزه صلحی که قرار بود با دیپلمات آمریکایی، هنری کیسینجر، در سال 1973، شریک شود را رد کرد.
بسیاری نیز به دلیل بودن در زندان نتوانستند جایزه خود را از این کمیته دریافت کنند.
فقدان تنوع
در طول تاریخ اغلب برندگان نوبل مردان سفیدپوست بودند. اگرچه این روند به نظر در حال تغییر است اما همچنان تنوع کمی در میان برندگان مشاهده می‌شود. تا امروز در کل 60زن برنده نوبل شده‌اند که 25نفرشان در حوزه علم فعال بوده‌اند. از این تعداد فقط 4زن در فیزیک و 2نفر در اقتصاد جایزه برده‌اند.
در روزهای آغازین این فقدان تنوع را ممکن بود به تعداد اندک زنان مشارکت‌کننده در حوزه علم نسبت دهند اما امروز منتقدان می‌گویند داوران نوبل باید در برجسته کرد کشفیات زنان و مشارکت‌کنندگان خارج از اروپا و شمال آمریکا، دقت بیش‌تری به خرج دهند.
منبع: راهنماتو
