۲۰۲۳، سالی پر از داستان‌های جذاب از رصد زمین بود. از فوران آتشفشان‌ها گرفته تا زلزله‌هایی مهیب و آب شدن کوه‌های یخی، اتفاقات عجیب و غریب کره زمین کم نبود. در ادامه این مقاله به بررسی بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مشاهدات انسان از کره زمین طی سال گذشته میلادی می‌پردازیم.
جذاب‌ترین مشاهدات از کره زمین در سال ۲۰۲۳
امسال شاهد بیست و پنجمین سال فعالیت برنامه بزرگ دیدبانی زمین کوپرنیک بودیم، جلبک‌های دریایی در فضا مشاهده شدند، آتش‌سوزی‌های گسترده‌ای در جنگل‌های سراسر جهان رخ داد و یک کوه یخی بزرگ‌تر از شهر لندن در حال شکستن است. در ادامه با ما همراه باشید.
۱. جشن بیست و پنج سالگی برنامه کوپرنیک
«چشمان اروپا روی زمین» نام بزرگ‌ترین برنامه دیدبانی زمین در دنیاست که در سال ۱۹۹۸ با همکاری آژانس فضایی اروپا انجام شد. اکنون ۲۵ سال از اجرای این برنامه که به «برنامه کوپرنیکوس» نیز شهرت پیدا کرده گذشته است و همچنان در حال اجراست. این برنامه با هفت ماهواره کوپرنیکوس سنتینل در مدار زمین در کنار دیگر مأموریت‌های مشترک، ترابایت‌ها داده و خدمات اطلاعاتی را روزانه در اختیار صدها هزار کاربر ارائه می‌کند.
داده‌هایی که کلید حل بسیاری از چالش‌های امروزی مثل آب شدن یخ‌های قطبی، امنیت غذایی، افزایش سطح آب دریاها و تغییرات اقلیمی در دستان آن‌ها است.
۲. مشاهده چندین تن جلبک دریایی بد بو از فضا
سارگاسوم یک نوع علف دریایی قهوه‌ای‌رنگ است که به‌طور انبوهی در سطح اقیانوس‌ها شناور هستند. این علف مهمی برای گونه‌های دریایی محسوب می‌شود که خوراکی، پناهگاه و محل تولید مثل آن‌ها را فراهم می‌کند. این علف‌ها همچنین می‌توانند از طریق فتوسنتز، دی‌اکسید کربن جذب شده از جو را به کربن آلی تبدیل کنند. اما وقتی چندین تن از این علف‌ها در ساحل جمع می‌شوند، سمی مثل هیدروژن سولفید که بوی تندی دارد را ایجاد می‌کنند.
امسال ۱۰ میلیون تن سارگاسوم، نزدیک به ۹ هزار کیلومتر از سواحل آفریقا تا خلیج مکزیک را در بر گرفته بود. وسعت آن به‌قدری زیاد بود که حتی از فضا هم قابل مشاهده بودند. تصاویری که توسط ماهواره کوپرنیکوس سنتینل-۲ ثبت شده، تجمع این علف را در ۴۵ کیلومتری سواحل غربی گوادلوپ نشان می‌دهد.
۳. آتش‌سوزی جنگل‌ها در سراسر جهان
در تابستانی که گذشت، آتش‌سوزی‌های ویرانگری در یونان، ایتالیا، اسپانیا، پرتغال، الجزایر و کانادا گسترش پیدا کرد که باعث خسارت‌های محیطی و اقتصادی فراوانی شد و تلفات جانی را هم در پی داشت. در همین راستا، سازمان فضایی اروپا مجددا مجبور به راه‌اندازی اطلس جهانی آتش شد تا چشم‌اندازی از آتش‌هایی که در سطح کشوری و جهانی رخ می‌دهد را به‌نمایش بگذارد.
این نقشه جهانی، از داده‌های شبانه‌روزی که توسط حسگر رادیومتری دمای سطح دریا و زمین نصب شده روی ماهواره کوپرنیکوس سنتینل-۳ ای استفاده می‌کند. این حسگر مثل یک ترمومتر در آسمان، تابش فروسرخ حرارتی ساطع شده از زمین را اندازه‌گیری می‌کند تا با بررسی دمای زمین بتواند آتش‌سوزی‌ها را شناسایی کند. این سرویس در سال گذشته نشان داد که به‌خوبی عمل می‌کند و می‌تواند بسیاری از آتش‌سوزی‌ها را در حالی که هنوز خیلی گسترش شدیدی پیدا نکرده‌اند شناسایی و به خاموش کردن آن‌ها کمک کند.
۴. رسیدن یخ‌های قطبی گرینلند به پایین‌ترین سطح خود
یک گزارش منتشر شده نشان می‌دهد بین سال‌های ١٩٩٢ تا ٢٠٢٠، لایه‌های یخی قطبی ٧۵۶٠ میلیارد تن یخ از دست داده‌اند که معادل یک قطعه یخی ٢٠ کیلومتر از هر طرف است. از زمان ثبت ماهواره‌ای اطلاعات، لایه‌های یخی قطبی هر ساله در حال ذوب شدن هستند و طی هفت سال اخیر مقدار ذوب شدن آن‌ها رو به افزایش است. ذوب شدن یخ‌ها در سال ٢٠١٩ به اوج خودش رسید؛ جایی که صفحات یخی گرینلند و قطب جنوب در مجموع ۶۱۲ میلیارد تن از یخ‌های خود را از دست دادند.
محققان با استفاده از داده‌های ماهواره‌هایی نظیر CrySat و Copernicus Sentinel-1 برای اندازه‌گیری تغییراتی در جریان و حجم یخ‌ها استفاده می‌کنند. علاوه بر این از ماهواره‌های ارسال‌کننده اطلاعات مربوط به گرانش زمین برای اطلاع از میزان یخ‌های از بین رفته استفاده می‌کنند.
۵. رها شدن یک کوه یخی بزرگ‌تر از شهر لندن
یخ‌شناسان سال‌هاست که ترک‌ها و شکاف‌های عمیق سکوی یخی عظیم Brunt Ice Shelf را زیر نظر دارند. این سکو در همسایگی ساحل Coats Land قطب جنوب است. در همین حین خبر رسیده که کوه یخی A-81 از این یخچال جدا شده است.
بعد از چندین سال تلاش برای چسبیدن به یخچال مجاورش، تصاویر ماهواره‌ای یک یخ بزرگ را نشان دادند که ۲۲ ژانویه از سکوی یخی Brunt Ice Shelf جدا شده است. این تکه یخ ۱۵۵۰ کیلومتر مربعی، هم اندازه شهر لندن یا پنج برابر جزیره مالت است. در حال حاضر این تکه یخ ۶۰۰ کیلومتر از جایی که جدا شده، فاصله گرفته است.
نظارت روی ماهواره‌ها می‌تواند نماهای فوق‌العاده‌ای از رویدادهایی که در مناطق دور افتاده رخ می‌دهد را به‌نمایش می‌گذارند. ماهواره کوپرنیکوس سنتینل-۱ راداری را حمل می‌کند که می‌تواند تصاور را فارغ از روز یا شب بودن، به زمین مخابره کند و در کل سال همراه ما است.
۶. سال ۲۰۲۳، گرم‌ترین سال جهان
گزارش موقت وضعیت آب و هوای جهانی منتشر شده از سوی سازمان جهانی هواشناسی (WMO) می‌گوید ۲۰۲۳، گرم‌ترین سال ثبت شده در تاریخ است. داده‌ها تا پایان ماه اکتبر نشان می‌دهد که دمای سال ۲۰۲۳ حدود ۱.۴۰ درجه سانتی‌گراد بالاتر از مبنای دوره ماقبل صنعت بین سال‌های ۱۸۵۰ تا ۱۹۰۰ بوده است.
پدیده گرمایشی ال نینو که فصل بهار سال ۲۰۲۳ در نیم‌کره شمالی زمین ظاهر شد دو در تابستان سرعت گرفت، احتمالا در سال ۲۰۲۴ باعث افزایش بیشتر دما نیز خواهد شد؛ چرا که پدیده ال نینو بعد از رسیدن به نقطه اوج خودش بیشترین اثرگذاری را روی زمین دارد.
داده‌هایی که از طریق سنجشگر تابشی ماهواره سنتینل-۳ مخابره شده، نشان می‌دهد دمای سطح زمین در ماه جولای ۲۰۲۳ چقدر گرم بوده است. دمای هوا که در پیش‌بینی‌های روزانه هواشناسی روی گوشی‌های هوشمند هم وجود دارد، نشان‌دهنده گرما در بالای سطح زمین است.
۷. مشاهده ساطع شدن سه ابر متان بزرگ توسط ماهواره‌های سنتینل
بعد از دی‌اکسیدکربن، متان دومین گاز گلخانه‌ای مهمی است که باعث بدتر کردن وضعیت تغییرات اقلیمی می‌شود. معمولا انتشار متان توسط ماهواره کوپرنیکوس سنتینل-5P بررسی می‌شود. اما امسال دانشمندان برای نخستین بار از ترکیب چند ماهواره برای نظارت روی انتشار گاز متان استفاده کردند.
محققانی از اندیشکده تحقیقاتی قضایی SRON هلند، با استفاده از ابزارهای نصب شده روی سنتینل-5P، انتشار مداوم گاز متان را مشاهده کرده‌اند. آن‌ها سپس برای بزرگ‌نمایی روی منشاء، از تصویر ثبت شده با سنتینل-۲ استفاده کرده‌اند و محل دقیق این نشتی را مشخص کردند. در حالی که تصاویر ماهواره سنتینل-۳ نیز به‌مدت ۶ روز این منشاء نشتی را زیر نظر داشته است.
ترکیب داده‌های این سه ماهواره به محققان اجازه داد تا با دقت روی صحنه مشکوک بزرگ‌نمایی کرده و منابع نشتی گاز متان را شناسایی کنند.
۸. قطر سوراخ لایه ازون در سال ۲۰۲۳ رکورد زده است
درست مثل یخ‌هایی که هر سال در حوالی قطب جنوب آب می‌شوند و سطح دریاها افزایش پیدا می‌کند، لایه ازون هم دائما در نوسان است. مشاهدات ماهواره کوپرنیکوس سنتینل-5P نشان می‌دهد که لایه ازون یا همان منطقه تخریب‌کننده لایه ازون، در ۱۶ سپتامبر سال ۲۰۲۳ به وسعت حدود ۲۶ میلیون کیلومتر مربع رسیده است که آن را به بزرگ‌ترین قطر سوراخ لایه ازون در طول تاریخ تبدیل می‌کند. قطر این حفره سه برابر کشور وسیع و پهناور برزیل است!
یکی از مهم‌ترین عواملی که روی تخریب بیش از حد لایه ازون تأثیرگذار بوده، می‌تواند فوران آتشفشان هونگا تونگا در ژانویه سال ۲۰۲۲ باشد. پدیده‌ای که مقادیر زیادی بخار آب را به استراتوسفر زمین اضافه کرد. علیرغم رشد چشمگیر حفره لایه ازون در سال جاری، اما به‌طور کلی در حال بسته شدن است و به‌گفته دانشمندان حدودا تا سال ۲۰۵۰ مجددا به‌‌حالت عادی خودش باز خواهد گشت.
۹. خداحافظی با مأموریت تاریخی آئولوس
امسال با مأموریت آئولوس، یکی از موفق‌ترین مأموریت‌های سازمان فضایی اروپا برای رصد زمین خداحافظی کردیم. ماهواره Aeolus یک کاوشگر زمین است که برای انجام مأموریت تحقیقاتی و نمایش فناوری‌های جدید فضایی طراحی شده بود.
این ماهواره ۲۸ جولای ۲۰۲۳ از طریق قطب جنوب، مجددا وارد جو زمین شد. این برای نخستین بار است که یک ماهواره به‌سلامت به زمین بازمی‌گردد. این اتفاق می‌تواند استاندارد جدیدی را برای ورود مجددامن ماهواره‌ها و کاهش زباله‌های فضایی به‌وجود بیاورد.
۱۰. وارد دوره جدیدی از هواشناسی ماهواره‌ای شدیم
امسال سومین نسل تصویرگر Meteosat نه تنها اولین نمای خود از کره زمین را ارائه کرد، بلکه جلوه‌های متحرک خیره‌کننده‌ای از رعد و برق‌های روی زمین را هم به‌نمایش گذاشت که خبر از انقلابی در تشخیص و پیش‌بینی طوفان‌های شدید می‌دهد.
Meteosat Third Generation Imager-1، یکی از شش ماهواره سیستم MTG را تشکیل می‌دهد. زمانی که این سیستم به‌طور کامل عملیاتی شود، قادر است در مدت زمان اندکی، اطلاعات حیاتی از جمله وقوع طوفان‌ها را به زمین مخابره کند و وضعیت آب و هوا تا ۲۰ سال آینده را هم پیش‌بینی کند.
اولین عکس این تصویرگر از سطح زمین، جزئیاتی از شرایط آب و هوایی قاره اروپا و آفریقا را نشان داد که تا پیش از آن، ثبت این اطلاعات از فاصله ۳۶ هزار کیلومتری زمین امکان‌پذیر نبوده است. چند ماه بعد، تصویرگر رعد و برق این سیستم راه‌اندازی شد و تصاویری از رعد و برق‌های ممتد در سراسر اروپا و آفریقا را به‌نمایش گذاشت. قابلیت‌های این تصویرگر، نویدبخش انقلابی در تشخیص و پیش‌بینی طوفان‌های مهیب است.
منبع: گجت‌نیوز
