باستان‌شناسان در مقبره یک پادشاه مایا در چوچکیتام، یک جامعه سیاسی کم‌تر شناخته‌شده در شمال شرقی پِتِن در گوآتمالا، نقابی کاملا سالم پیدا کرده‌اند.
توصیفات معاصر نشان می‌دهد که چوچکیتام یک شهر سلطنتی با خاندانی بود که قدمت آن‌ها به دوران پیشاکلاسیک باز می‌گشت. این محوطه باستانی نخستین‌بار در سال 1909 گزارش داده شد و مطالعاتی که در آنجا در جریان بود به کشف سه گروه بنای تاریخی اصلی انجامید که با یک راهروی مرکزی به هم وصل شده بودند.
کاوش‌های اخیر در محوطه باستاتی چوچکیتام به کشف یک نقاب از جنس یشم در مقبره یک پادشاه مایایی انجامیده است که قطعات آن در هم قفل می‌شوند تا در کنار هم یک نقاب را شکل دهند. نقاب‌های یشمی عموما نمادهایی از الهه‌ها یا اجداد بودند و برای بازنمایی ثروت و نفوذ فرد متوفا استفاده می‌شدند.
در پی مشاهداتی که در سال 2021 به کمک تکنولوژی لیدار انجام شد، باستان‌شناسان دریافتند که دزدان مقبره یک تونل به سازه مرکزی هرم سلطنتی حفر کرده‌اند. به دنبال تحقیقات بیشتر، محققان متوجه شدند که مهاجمان مقبره یک بخش ویژه در درون اتاقک داخلی هرم را نادیده گرفته‌اند.
این بازبینی‌ها منجر به کشف جمجمه یک انسان، چندین دندان و قطعه استخوان، یک جعبه سنگی به شکل تابوت و نذری‌های مربوط به مراسم تدفین شامل دیگ، پوسته‌های صدف و چندین قطعه یشم شد که در هم تنیده شده بودند تا به شکل یک نقاب سرهم‌بندی شوند.
روی بعضی از قطعات استخوان نام «ایتزام کوکجا باهلام» به صورت هیروگلیف حکاکی شده است که بر طبق نظر محققان می‌توانسته نام پادشاه دفن شده مایا باشد که در حدود سال 350 میلادی در چوچکیتام حکومت می‌کرده است. از همه جالب‌تر آن است که روی یکی از استخوان‌ها حکاکی‌هایی وجود دارد که حاکم را در حالی نشان می‌دهد که سر یک رب‌النوع مایایی ـ دقیقا شبیه به همان نقاب یشمی ـ را در دست گرفته است.
کشف هرم مایایی و یک تابوت
محوطه باستانی چوچکیتام و تاریخ آن به واسطه گذشت زمان و انبوه جنگل‌های بارانی در ناحیه پتن، که زمین‌هایی پست در شمال شرقی گوآتمالا و هم‌مرز با مکزیک است و بلیز است، مبهم باقی مانده بود. با اینکه این محوطه باستانی از اوایل قرن بیستم شناسایی شده بود اما ارتباط آن با تمدن مایایی هنوز از نظر محققان مبهم بود.
یکی از دلایلش دورانی است که تمدن مایایی ظهور می‌کند. دوران کلاسیک مایایی، از 250 تا 900میلادی به طول می‌انجامد و دوران اوج این تمدن محسوب می‌شود. اما متون کمی از این دوران باقی مانده و بخش اعظمی از شکوه این تمدن به واسطه غارتگران از بین رفته است.
محققان در سال 2021 به کمک تکنولوژی لیدار کشف می‌کنند که غارتگران مقبره تونلی در داخل یک هرم ظاهرا سلطنتی در داخل مرکز یادبود شهر حفر کرده‌اند. آن‌ها نقطه‌ای را مشاهده کردند که به نظر می‌رسید از نگاه غارتگران مغفول مانده و از همانجا شروع به حفاری کردند.
بعد از 7متر حفاری در داخل هرم، آن‌ها احساس کردند که باید بیشتر زمین را بکنند. اما در همین حین یک جمجمه، چند قطعه دندان و یک جعبه سنگی به شکل تابوت و قطعاتی یشم پیدا شد که چیدن آن‌ها در کنار هم یک نقاب را شکل می‌داد.
نقابی از جنس یشم
محققان یشم‌ها را به آزمایشگاه منتقل کردند. در سایر محوطه‌های مرتبط با مایا نیز چنین قطعاتی قبلا پیدا شده بود که چیدن آن‌ها مثل موزاییک در کنار هم یک ماسک یا نقاب را شکل می‌داد. آن‌ها با قدری حرکت دادن قطعات کاشی‌شکل توانستند به یک چهره با چشمانی مارپیچی و دندان‌هایی تیز برسند.
یکی از باستان‌شناسان متوجه شد که برخی قطعات استخوان که تصور می‌شد به متوفا تعلق داشته باشد حاوی حکاکی‌هایی بسیار ظریف است که احتمالا به کمک شیشه آتش‌فشانی ابسیدین انجام شده است.
مشخص شد که دو قطعه از استخوان‌ها اصلا به پادشاه متوفا تعلق ندارد اما حکاکی‌های روی آن‌ها پادشاه را بازنمایی می‌کند.
محققان متوجه شدند که این نقاب یشمی درواقع چهره رب‌النوع مایایی به نام Yax Wayyab Chahk G1 که یعنی «اولین جادوگر خدای باران.»
تاریخ‌نگاری کربن مشخص کرد که استخوان‌های مدفون‌شده به پادشاه مایایی ایتزام کوکجا باهلام تعلق دارند. با اینکه محوطه تدفین او حاکی از حاکمی مایایی با موقعیتی عالی و قدرت سلطنتی است، اما ارجاعاتی که در آثار هنری و ساختمان‌های موجود درم محوطه شده است، به این نظریه بیشتر از پیش دامن می‌زند که بسیاری از رهبران سلطنتی در آن زمان خودشان رعایا یا دست‌نشاندگانِ پادشاهان بسیار قدرتمند‌تری بودند.
«زام کوکجا باهلام» به صورت هیروگلیف حکاکی شده است که بر طبق نظر محققان می‌توانسته نام پادشاه دفن شده مایا باشد که در حدود سال 350 میلادی در چوچکیتام حکومت می‌کرده است. از همه جالب‌تر آن است که روی یکی از استخوان‌ها حکاکی‌هایی وجود دارد که حاکم را در حالی نشان می‌دهد که سر یک رب‌النوع مایایی ـ دقیقا شبیه به همان نقاب یشمی ـ را در دست گرفته است.
