ویرانه‌های چیچن ایتزا، کلان‌شهر تمدن مایا در مکزیک کنونی، مملو از نشانه‌های آیین قربانی‌کردن انسان است. نقش برجسته‌ای در نزدیکی میدان معروف شهر باستانی، سر بریده‌ای را به نمایش می‌گذارد که خون از آن فوران کرده است. همچنین، بقایای صدها قربانی نیز در گودال طبیعی ۶۰ متری «سیکرد سنوت» در چیچن ایتزا کشف شده است.
اکنون، محققان با بررسی دی‌ان‌ای باستانی جوان‌ترین قربانیان شهر، داستان قربانیان آیینی چیچن ایتزا را روایت کرده‌اند. گروه محققان در مطالعه‌ای که به تازگی در مجله‌ی نیچر منتشر شده است، ژنوم‌های جمجمه‌ی ده‌ها کودک را که از حفره‌ای زیرزمینی حفاری شده بود، تجزیه‌و‌تحلیل کردند. بررسی‌ها نشان داد که همه‌ی این قربانیان، پسربچه‌ها و تعداد چشمگیری از آن‌ها نیز بستگان نزدیک یکدیگر، از جمله دوقلوهای همسان بودند.
اونا دل کاستیو چاوز، انسان‌شناس زیستی در مؤسسه ملی مردم‌شناسی و تاریخ یوکاتان در مریدا، مکزیک و یکی از نویسندگان مطالعه، کشف اخیر را حیرت‌انگیز توصیف می‌کند؛ زیرا بقایای کشف‌شده در سیکرد سنوت، هم به پسران و هم به دختران تعلق داشت. همچنین، هیچ مدرکی در چیچن ایتزا یا دیگر شهرهای باستانی تمدن مایا وجود نداشت که نشان دهد بستگان نزدیک در کنار یکدیگر قربانی می‌شدند.
همچنین، قربانیان جوان مطالعه، اجداد افرادی بوده‌اند که امروزه در نزدیکی چیچن ایتزا زندگی می‌کنند. ژنوم بومیان امروزی منطقه تغییراتی را به همراه دارد که به طور بالقوه، به قرارگیری اجدادشان در معرض بیماری‌های همه‌گیر قرن شانزدهم اشاره می‌کند.
آیین معمول قربانی‌کردن انسان
چیچن ایتزا یکی از مهم‌ترین شهرهای تمدن مایاهای باستان بود؛ به ویژه بین سال‌های ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ پس‌از میلاد، یعنی زمانی که مناطق دیگر رو به زوال بودند. به نظر می‌رسد آیین قربانی‌کردن کودکان، رویدادی معمول و پایدار در چیچن ایتزا بوده است. اما بسیاری از جنبه‌های این عمل همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
بقایای کودکان مطالعه در دهه‌ی ۱۹۶۰، در حفره‌ای زیرزمینی به نام «چولتون» و غاری در نزدیکی‌اش، در نزدیکی گودال سیکرد سنوت کشف شد. چولتون، حفره‌ای زیرزمینی برای ذخیره‌ی آب باران بود و در اساطیر مایاها، به عنوان ورودی سرزمین زیرزمینی مردگان شناخته می‌شد. بیش‌از ۱۰۰ مجموعه بقایای انسانی در چولتون حفاری شد که تقریباً همه‌ی آن‌ها متعلق به کودکان بود. بقایای کودکان کشف‌شده در چولتون هیچ اثری از خشونت نداشت، اما محل کشف آن‌ها به عنوان بخشی از معبدی شناخته می‌شد که اکنون ویران شده است.
تقریباً ۶۰ سال پس از کشف بقایا، دی‌ان‌ای باستانی استخراج‌شده از ۶۴ جمجمه، بینش جدیدی را درباره‌ی آیین‌های مذهبی مایاهای باستانی و پیوند آن‌ها با بومیان امروزی منطقه به محققان ارائه داد.
دل کاستیو چاوز با هدف تعیین جنس بقایای کشف‌شده و بررسی سایر بینش‌های ژنتیکی، با رودریگو بارکرا، متخصص ایمونوژنتیک و یوهانس کراوز، دیرین‌شناس و دیگر همکارانشان، همراه شد. سپس تیم محققان داده‌های ژنوم باستانی ۶۴ جمجمه از حدود ۱۰۶ قربانی دفن‌شده در چولتون را ارزیابی کردند.
تاریخ‌گذاری رادیوکربن نشان داد که این کودکان بین قرن‌های هفتم و دوازدهم پس‌از میلاد قربانی شده‌اند. بر اساس داده‌های ژنومی، تمام قربانیان چولتون پسر و یک چهارم از آن‌ها، بستگان درجه اول و دوم یکدیگر، احتمالاً برادر و عموزاده بودند. دو جفت از این قربانیان نیز دوقلوهای همسان بودند. محققان می‌گویند حضور دوقلوها و خویشاوندان نزدیک، ممکن است به آیین‌های مذهبی در اساطیر مایاها مرتبط باشد که چهره‌های دوقلوها را شامل می‌شود.
برادران یا اقوام نزدیک، ممکن است به دلیل انعکاس «محاکمات دوقلوهای قهرمان» انتخاب شده باشند، چهره‌هایی کلیدی در کیهان‌شناسی مایا که چرخه‌های فداکاری و تولد دوباره را پشت سر گذاشتند.
ماهیت قربانیان
تا به حال محققان گمان می‌کردند که قربانیان تمدن مایا از میان زنان باکره انتخاب می‌شدند، اما مطالعه‌ی جدید این نظریه را به چالش کشیده است. به طور دقیق مشخص نیست که چرا این کودکان برای قربانی‌شدن انتخاب شدند، اما تجزیه‌و‌تحلیل ایزوتوپی استخوان‌های قربانیان، نشان داد که رژیم غذایی گیاهی آن‌ها (احتمالاً ذرت) در میان مایاهای باستان متداول بوده است. این افراد هویت ایزوتوپی مشابهی داشتند، بدین معنی که به روشی مشابه پرورش یافته بودند.
بارکرا که اهل مکزیک است، می‌گوید: «رژیم غذایی احتمالاً بخشی از روند آماده‌سازی افراد برای این فداکاری بوده است. معنای مرگ و فداکاری برای آن‌ها، کاملاً متفاوت از معنایی است که برای ما دارد. برای آن‌ها، افتخار بزرگی بود که بخش از این امر باشند.»
پسربچه‌های چولتون، متعلق به جمعیت ژنتیکی مشابه مایاهای امروزی یا بومی‌های ساکن در نزدیکی چیچن ایتزا بودند. اما محققان می‌گویند این امر لزوماً بدین معنی نیست که بچه‌ها از بومیان منطقه بودند. بسیاری از قربانیان سیکرد سنوت، در مناطقی دورتر از شبه‌جزیره یوکاتان بزرگ شده بودند. دل کاستیو چاوز و همکارانش در مطالعات پیشین دریافتند که شکل دندان‌های قربانیان با شکل دندان‌های دیگر افراد کشف‌شده در مکان‌های باستانی مایاها تفاوت دارد. بنابراین، محققان نتیجه می‌گیرند که قربانیان ممکن است متعلق به گروهی از بازرگانان راه دور باشند که در چیچن ایتزا ساکن بودند.
ورا تیسلر، باستان‌زیست‌شناس در دانشگاه خودمختار یوکاتان در مریدا، می‌گوید: «مایاهای باستانی، ماهیت بسیاری از قربانیان خود را بر اساس عبادت‌های آیینی دسته‌بندی می‌کردند. بنابراین، عجیب نیست که گروه‌های منتخب (در این نمونه، پسرانی با رابطه‌ی خویشاوندی نزدیک) بخشی از مراسم مرتبط با بقایای چولتون بوده باشند.»
همه‌گیری‌های اولیه
ژنوم کودکان قربانی چولتون، متعلق به ژنوم قوم مایای اولیه و دوران پیش‌از ورود اروپایی‌ها به منطقه است. این کودکان در دوران زندگی‌شان هرگز با همه‌گیری‌ها مواجه نشدند، به همین دلیل، بررسی ژنوم آن‌ها سرنخ‌هایی از نحوه‌ی تأثیر بیماری‌های همه‌گیر دوران استعمار بر بومیان مکزیک ارائه می‌دهد. محققان می‌گویند بعضی از نسخه‌های ژن‌های دخیل در شناسایی عوامل بیماری‌زا، امروزه در مایاهای مدرن متداول‌تر هستند، در حالی که برخی دیگر نادرتر شده‌اند. این امر می‌تواند نشانگر شواهدی از انتخاب طبیعی باشد.
در سال ۱۵۴۵، همه‌گیری باکتری سالمونلا انتریکا مانند آتش در سراسر مکزیک کنونی گسترش یافت. در طول قرن بعد، این بیماری ۹۰ درصد از جمعیت بومی را از بین برد. بیماری‌های همه‌گیر، اغلب اثر خود را روی ژن‌های ایمنی بازماندگان باقی می‌گذارند. محققان برای کشف این میراث ژنتیکی، دی‌ان‌ای بقایای دوران پیش‌از استعمار را با افرادی که پس از همه‌گیری متولد شدند، مقایسه کردند.
محققان ابتدا از دی‌ان‌ای جمجمه‌ها برای تعیین جنس کودکان به عنوان بخشی از توالی‌یابی معمول استفاده کردند. اسکلت افراد پایین‌تر از سنین خاص، اطلاعات زیادی در مورد جنس زیستی آن‌ها ارائه نمی‌دهد، بنابراین این ویژگی کودکان پنهان مانده بود. پس از دستیابی به نتایج اولیه، محققان دریافتند که تمام ۶۴ جمجمه متعلق به کودکان پسر بوده است.
سپس، محققان دریافتند یکی از ژن‌های دخیل در همه‌گیری که امروزه دو برابر بیش‌از پیش شیوع یافته است، با ارائه‌ی محافظت در برابر عفونت‌های شدید سالمونلا مرتبط است. یکی از مطالعات پیشین، باکتری سالمونلا انتریکا را با شیوع بیماری همه‌گیر «عفونت کوکولیزتلی» در قرن شانزدهم که باعث مرگ میلیون‌ها نفر در مکزیک و فراتر از آن شد، مرتبط می‌داند.
در نهایت، محققان امیدوارند که مطالعه‌ی جدید، ارتباط میان تحولات هزار سال گذشته و چگونگی شکل‌گیری ژنوم مایاها را آشکار کند. به اعتقاد محققان، این مطالعه سنگ‌بنای پژوهش‌هایی پیچیده‌تر در مسیر شناخت هرچه بیشتر تمدن پیچیده‌ی مایا است.
منبع: زومیت
